अलैँचीको व्यावसायिक खेती

नगदेबालीका रूपमा रहेको अलैँचीको पाल्पाका किसानले व्यावसायिक खेती सुरु गरेका छन् । अलैँचीको सम्भावना बोकेको जिल्लाको निस्दी गाउँपालिका–३ झिरूवासको खाँदरलाई पकेट क्षेत्रका रूपमा घोषणा गरी व्यावसायिक तवरबाट खेती गर्न थालिएको हो । जिल्लाकै यो पहिलो व्यावसायिक अलँैची खेती हो । खाँदर क्षेत्रका ४४ रोपनी क्षेत्रफलमा अलैँची लगाउन थालिएको छ । गाउँपालिकाले पकेट क्षेत्र घोषणा गरी यस वर्ष १५ हजार अलैँचीका बिरुवा कृषकलाई निःशुल्क उपलब्ध गराएको हो ।

आर्थिक वर्ष ०७५÷७६ मा कृषि शाखाको एक लाख र गाउँपालिकाको ३५ हजार रूपैयाँ पकेट क्षेत्रमा विनियोजन गरी बिरुवा तथा रोपण गरिएको कृषि शाखा प्रमुख नवराज घिमिरेले बताए । ‘उपयुक्त भौगोलिक भू–बनोट, हावापानी रहेकाले खाँदर क्षेत्रलाई अलैँची पकेट क्षेत्रका रूपमा घोषणा गरेपछि व्यावसायिक उत्पादनतर्फ कृषक आकर्षित बनेका छन्’ उनले भने । यहाँका ६५ घरधुरीका कृषकले अलैँची खेती गर्दै आएका छन् ।

यसभन्दा अगाडि स्थानीय तुलबहादुर बयम्वुले भने तीन वर्षअघिदेखि व्यावसायिकरूपमा अलँैची खेती गर्दै आएका छन् । गतवर्ष अलैँची बिक्रीबाट एक लाख ५० हजार रूपैयाँ जति आम्दानी गर्न सफल भएका छन् उनी । तीन वर्षअघि इलाम भ्रमणमा जाएका बयम्बुले एक अलैँचीको बिरुवा ल्याएर पाखोबारीबाट अलँैची खेती सुरु गरेको उनले बताए । बयम्बुले अहिले करिब नौ रोपनी खेर गएको पाखोबारीमा अलँैची लगाएका छन् । लगानी कम लाग्ने भएपछि अलँैचीको व्यावसायिक खेती बढाउँदै जाने उनको भनाइ छ ।

यस क्षेत्रमा अलैँचीको व्यावसायिक खेतीबारे यसभन्दा अगाडि कसैलाई पनि जानकारी थिएन । बयम्बुले लगाएको अलँैचीले चर्चा पाएपछि गाउँपालिकाले पकेट क्षेत्रका रूपमा विस्तार गरेको हो । गाउँपालिकाले २ सय रोपनी क्षेत्रफलमा अलैँची विस्तार गर्ने योजना बनाएको छ । अलैँची खेती गर्न समुद्री सतहबाट सात सय मिटरदेखि दुई हजार दुई सय मिटरसम्मको उचाइ, आठदेखि २० डिग्री सेल्सियस तापक्रम, दोमट माटो र वार्षिक एक हजार ५ सय देखि पाँच हजार मिलीमिटर वर्षा हुने सेपिलो उत्तर मोहडा भएको ठाउँ उपयुक्त मानिन्छ ।

नेपालमा पूर्वी पहाडबाट सुरु भएको अलैँचीको खेती ३६ जिल्लामा फैलिएको छ । अलैँची लगाउँदा खेतबारी मास्नु नपर्ने, भुइँ, डालेघाँसलगायतका बोटबिरुवालाई असर नगर्ने, सामान्य गोडमेल, मलखाद र रेखदेख गरे पुग्ने, भाउ तलमाथि भए पनि सजिलै बिक्री हुने आदि कारणले किसानका लागि यो वरदान सावित भएको छ । अलैँची भूक्षय रोक्न पनि उपयोगी मानिएको छ । मध्यपहाडी, धेरै गर्मी नहुने, कागती, सुन्तला उत्पादन हुने क्षेत्रमा अलैँचीको व्यावसायिक खेती राम्रो मानिन्छ ।

अलँैचीको बजार अन्तर्राष्ट्रिय भएकाले दुई वर्षयता राम्रो मूल्य पाउन नसकिरहेको कृषि ज्ञान केन्द्र पाल्पाका प्रमुख शिवप्रसाद अर्यालले बताए । ‘माथिल्लो उच्च क्षेत्रमा खेर गएका जमिनमा अलैँची लगाएर कृषकले राम्रै आम्दानी गर्न सक्छन्, यसको प्रवद्र्धनका लागि सम्बन्धित स्थानीय तहले कदम चाल्नु आवश्यक छ,’ प्रमुख अर्यालले भने ।

भारत हँुदै अरब मुलुकमा निर्यात हुने भएकाले मूल्यमा उतारचढाव आइरहेको हुन्छ । राम्रो मूल्य रहेका बखत दुई हजारदेखि दुई हजार ५ सयसम्ममा प्रतिकिलो अलैँची बिक्री हुने गरे पनि अहिले भने बजारमा एक हजारको हाराहारीमा बिक्री हुुने गरेको पाइएको छ । बिरुवा लगाएको एकदेखि डेढ वर्षपछि मात्रै उत्पादन लिन सकिन्छ । दुई दशकभन्दा अगाडि जिल्लाको साविक कसेनीगाउँ विकास समिति वलेसका कृषकले अलँैची खेतीबाट राम्रै आम्दानी गरेका थिए ।

एकाएक बोटमा विभिन्न रोगहरू लाग्न थालेपछि जिल्लामै पूर्णरूपमा लोप भइसकेको थियो । त्यस समयमा गाउँका धेरै कृषकको आम्दानीको स्रोत नै अलँैची खेती थियो । एक घरपरिवारले तीनदेखि पाँच क्विन्टलसम्म अलैँची उत्पादन गर्ने गर्थे । सम्बन्धित निकायबाट बेवास्ताका कारण अलँैचीले भरिएका जग्गा वनमाराले भरिन पुगेका छन् । जिल्लाको ठिमुरे, कुसुमखोला, रूप्सेलगायतका १० भन्दा बढी साबिक गाविसको उत्तर फर्किएको, ओसेप भएको जमिनमा खेती गर्न सकिने भए पनि त्यसतर्फ ध्यान जान नसक्दा लोप हुन पुगेको हो ।

इलाम र तेह«थुम जिल्लामा प्रसिद्धि कमाएको अलैँची खेती यस क्षेत्रमा पनि गर्न सके आयआर्जन बढाउन सकिने कृषि प्राविधिकहरू बताउँछन् । अम्रिसो खेतीले चिनिएको झिरूवासको खाँदर क्षेत्रलाई अब अलँैची खेतीले चिनाउन सके यो क्षेत्र उत्कृष्ट पर्यटकको गन्तव्यस्थल बन्नेछ ।

 

अलैँचीको प्रयोग
अलैँची एउटा मसला बाली भएकाले प्राचीन समयदेखि नै यसलाई एक महत्वपूर्ण र महँगो मसलाको रूपमा प्रयोग गरिँदै आएको छ । यसको सुगन्धित बियाँबाट सुगन्धित औषधीय र मसलाको गुणयुक्त तेल प्राप्त हुन्छ । यसको तेल मिठाइ, केक, पेस्ट्री आदिलाई सुगन्धित बनाउन प्रयोग गरिन्छ । बियाँ पानसँग पान मसालाको रूपमा खाइन्छ । आयुर्वेदिक र युनानी चिकित्सामा घाँटी दुखेको, फोक्सोमा अवरोध रहेको, आँखाको ढकनीपलक सुन्निएको, पाचन प्रणालीमा गडबडी, फोक्सोको क्षयरोग आदिको उपचार गर्न अलैँचीको प्रयोग गरिन्छ । अरब देशहरूमा चिया र कफी बनाउन तथा युरोपियन देशहरूमा उच्चकोटीको मदिरा तयार गर्न टिन्चर र कफी बनाउन अलैँचीको प्रयोग गरिन्छ ।

सौन्दर्य प्रशोधनहरू निर्माण गर्न शरीरमा उष्णता थप्न र यौनशक्ति बढाउन पाचनशक्ति एवं कलेजोको कार्यक्षमता बढाउन सर्प र बिच्छीले टोकेमा विषनाशक औषधिको रूपमा अलैँचीको प्रयोग गरिन्छ । चिसो रूघाखोकी, बान्ता फियो बढेको थकाइ लागेको लुतो हैजा वा अरू कारणले पेट दुखेको, टाउको दुखेको, मुख र मलद्वारको रोग सुजाक, अदाहा र नसासम्बन्धी रोग, मूत्ररोग आदि रोगको उपचार गर्न अलैँचीको प्रयोग गरिन्छ । अन्य खेतीको लागि काम नलाग्ने जग्गामा पनि अलैँची खेती गर्न सकिन्छ । अलैँची खेतीले भू–क्षय तथा पहिरो समेतलाई रोकथाम गर्न सघाउ पु¥याने भएकाले यसलाई महत्वका रूपमा लिने गरिन्छ ।