प्रदीप सापकोटाको ‘यात्राको लय’

पुस्तक समीक्षा

नेपालको नियात्रा साहित्यमा एउटा विशेष योगदान थपिएको छ, प्रदीप सापकोटाको ‘यात्राको लय’ मार्फत । यस पुस्तकले न केबल नियात्रा साहित्यको परम्परालाई अगाडि बढाएको छ, बरु यस विधाको सीमा र पहुँचलाई फराकिलो बनाएको छ । यो कृति नेपाली साहित्यको पृष्ठभूमिमा लेखकको गहन अध्ययन, जीवनभोगाइ, र यात्राको दार्शनिक पक्षलाई एउटा लयबद्ध स्वरूपमा प्रस्तुत गर्ने असल प्रयास हो ।

लेखक र उनको साहित्यिक यात्रा

प्रदीप सापकोटा कुनै नौलो नाम होइन । ‘यात्राको इन्द्रेणी रंग’ जस्तो कृतिमार्फत आफ्नो लेखकीय पहिचान स्थापित गरिसकेका सापकोटा नेपाली साहित्यमा अध्ययनशील र सिर्जनशील लेखकको रूपमा परिचित छन् । उनले नेपाली साहित्यको यात्रा त लामो समयदेखि गरिरहेका छन् तर उनको पहिलो नियात्रा कृति आएको थोरै मात्र समय भएको हो । प्रदीप सापकोटा बाल्यकालदेखि नै साहित्यमा रुचि राख्ने, पुस्तक संकलन गर्ने र सिर्जनामा रमाउने व्यक्ति हुन् । उनको लेखन यात्राले उनको बाल्यकालको साहित्यिक लगाव र अध्ययनशीलतालाई जीवन्त राखेको छ ।

‘यात्राको लय’ को विशेषता

पुस्तकले १७ वटा नियात्राहरू समेटेको छ । यी नियात्राहरूले लेखकको यात्रा अनुभवलाई प्रस्तुत गरेका छन्, तर पाठकलाई पनि यी अनुभवहरूसँग जोड्ने सामथ्र्य राख्छन् । लेखकको प्रस्तुतिमा सहजता छ, तर साथमा गहनता पनि छ ।

१. यात्राको भावनात्मक पक्ष

नियात्रा मात्र घुमफिरको वर्णन होइन । यो यात्राको क्रममा महसुस गरिएका अनुभूतिहरूको प्रस्तुति हो । सापकोटाका नियात्राहरूले कहिले पाठकलाई भावुक बनाउँछन्, कहिले उत्साहित गर्छन् । उदाहरणका लागि, टनकपुरमा भारतीय सुरक्षाकर्मीले क्यामराको रिल नष्ट गरिदिएको घटनाको वर्णनले केबल लेखकको दुःख प्रस्तुत गर्दैन, बरु ती क्षणका भावनालाई पाठकसमक्ष जस्ताको तस्तै उभ्याउँछ ।

२. स्थानीय संस्कृति र इतिहासको बखान

‘यात्राको लय’ मा समेटिएका नियात्राहरूले स्थानविशेषको इतिहास, भूगोल, संस्कृति र मानवीय पक्षलाई गहन रूपमा प्रस्तुत गर्छन् । लेखकले यात्रा गर्दा भेटिएका स्थान, त्यहाँका ऐतिहासिक सन्दर्भ र सांस्कृतिक विशेषता समेतलाई गहिरो अध्ययन र अनुसन्धानसहित प्रस्तुत गरेका छन् । उदाहरणका लागि, माओवादी जनयुद्धका घटनाक्रमसँग सम्बन्धित विवरणले पुस्तकलाई ऐतिहासिक मूल्य दिन्छ ।

३. औपन्यासिक शैली र पाठकलाई डोर्याउने क्षमता

सापकोटाको लेखन शैली रोचक छ । उनले घटनाहरूलाई यसरी प्रस्तुत गरेका छन् कि पाठकलाई लाग्छ उनी पनि त्यो यात्रामा सहभागी भइरहेका छन् । लेखकको वर्णन शैली औपन्यासिक छ, जसले पाठकको जिज्ञासा र कुतूहलता निरन्तर जागृत राख्छ ।

४. ज्ञानवद्र्धक र जानकारीमूलक सामग्री

यो कृतिले पाठकलाई मनोरञ्जन मात्र दिँदैन, बरु ज्ञानसम्पन्न पनि बनाउँछ । लेखकले स्थान विशेषका ऐतिहासिक तथ्य, भूगोल र सांस्कृतिक सम्पदालाई समेटेका छन् । उदाहरणका लागि, स्थानमा उभिएका शालिकहरूको वर्णन गर्दा लेखकले केबल सालिकको विवरण दिएका छैनन्, बरु ती सालिकको पृष्ठभूमि र ऐतिहासिक महत्वलाई समेत जोड दिएका छन् ।

५. लेखकको अध्ययनशीलता र समर्पण

सापकोटाका लेखनमा उनको अध्ययनशीलता प्रस्ट झल्किन्छ । विभिन्न स्थानहरूको इतिहास, भूगोल, राजनीति र संस्कृतिसँग सम्बन्धित जानकारी प्रस्तुत गर्दा उनको अध्ययन र अनुसन्धानको गहिराइ स्पष्ट हुन्छ । उनले यात्रामा देखेका र महसुस गरेका पक्षहरूलाई तथ्य र जानकारीको आधारमा प्रस्तुत गरेका छन्, जसले पाठकलाई शैक्षिक लाभ पुर्याउँछ ।

भाषिक कौशल र सम्प्रेषण

सापकोटाको भाषिक शैली आकर्षक, खँदिलो र प्रवाहमय छ । उनले सरल, तर प्रभावकारी वाक्य संरचना प्रयोग गरेका छन्, जसले पाठकलाई पुस्तकमा तानिरहन्छ । प्रस्तुतिकरणमा औपन्यासिक प्रभाव छ, जसले घटनालाई जीवन्त बनाउँछ ।

आलोचनात्मक पक्ष

यद्यपि पुस्तक समग्रमा उत्कृष्ट छ, केही सामान्य भाषागत त्रुटिहरू देखिएका छन् । तर, यी त्रुटिहरूले पुस्तकको गुणस्तरलाई खासै असर पुर्याएको छैन ।

समग्र मूल्यांकन

‘यात्राको लय’ नेपाली नियात्रा साहित्यमा एउटा कोसेढुंगा हो । यो कृतिले यात्रा मात्र होइन, जीवनका विविध पक्षहरूलाई प्रस्तुत गरेको छ । सापकोटाको गहन अध्ययन, जीवन भोगाइ र भावनात्मक समर्पण यस कृतिको मुख्य शक्ति हो ।

यो पुस्तक केबल नियात्रा साहित्यका पाठकहरूका लागि मात्र होइन, जीवनका नयाँ पाटाहरू खोज्न चाहने, इतिहास र संस्कृतिमा रुचि राख्ने सबै पाठकका लागि उपयोगी र संग्रहणीय छ ।

‘यात्राको लय’ पाठकको मनमा बस्ने कृति हो । प्रदीप सापकोटाले यो कृतिबाट नेपाली साहित्यमा आफ्नो स्थान अझ बलियो बनाएका छन् ।

लेखकलाई बधाई

लेखक प्रदीप सापकोटालाई नेपाली साहित्यमा योगदान पुर्याएकोमा हार्दिक बधाई । उनले यो कृतिबाट नेपाली नियात्रा साहित्यलाई नयाँ उचाइमा पुर्याएका छन् । उनका आगामी कृतिहरूलाई पनि पाठकले यस्तै उत्साहका साथ स्वागत गर्नेछन् ।

(हालः डेनमार्क)