एजेन्सी । यहुदीहरुको पर्व हानुकाको अवसरमा तेलमा भुटेको चीज बनाइन्छ तर ती चिजमा पुरातन स्पेनमा बनाइएको ‘इसफङ’ बिना परिकार पूरा हुँदैन । हनुकाको को शाब्दिक अर्थ ‘समर्पण गर्नु’ हो र यहूदी समुदायले ग्रीक साम्राज्य विरुद्ध विद्रोह सुरु गरेको घटनाको सम्झनामा वार्षिक रूपमा यो पर्व मनाउछन् । जसको फलस्वरूप उनीहरूले जेरुसेलमलाई १६८ ईसापूर्व ग्रीकहरूको कब्जाबाट मुक्त गराए र फेरि एक पटक आफ्नो पवित्र दीप (दीप) शहरको अर्को पूजास्थलमा समर्पण गरे ।
पछिल्ला यहूदीहरूको धार्मिक पुस्तकहरूमा यस ऐतिहासिक घटनाको वर्णन पाइन्छ, जहाँ यो चमत्कार पनि उल्लेख गरिएको छ जब यो पवित्र दियोमा राखिएको तेलले आठ दिनसम्म लगातार सेकेन्ड टेम्पलको घर र पर्खाल उज्यालो भइरह्यो । यसरी, हनुक्काका सात दिनहरूमा, तेल र तारेको खाना यस पर्वको एक अनिवार्य भाग बन्यो । यसैले हरेक वर्ष जब हानुक्का वा यहूदी समुदायको ‘लाइट्स फेस्टिभल’ वरिपरि आउँछ, तपाईंलाई पक्कै काटिएको आलु, प्याज र अण्डाहरू, वा लाटके र मीठो फल जामले भरिएको दुनाट्सले बनेको प्यानकेकहरू पस्किने गरिन्छ । यस अवसरमा परम्परागत आठ–शाखा भएको मैनबत्तीको सट्टा, यस पर्वमा यहूदी घरहरूमा नौ शाखाको दीप बाल्ने गरिन्छ।
हनुका सप्ताहका सन्दर्भमा त्यस समयको चर्चा गर्नु अनुपयुक्त हुने छैन जब १३ औं सताब्दीमा उदंलस (अहिलेको मोरक्को र स्पेनको क्षेत्र) मा इस्फंग भनिने तातो तातो दुनोट यहुदीहरू र मुसलमानहरू दुवै समुदायमा समानरूपले लोकप्रिय हुने गर्दथे ।
हनुकामा, संसारका विभिन्न क्षेत्रहरूमा बसेका यहूदी परिवारहरू जसको सम्वन्ध पुरानो स्पेनका पुर्खाहरूसंग थियोले तारिएका खाना र मिठाइहरू बनाउनु सामान्य हो। यस दृष्टिकोणबाट, खाने टेबलमा फ्राइड इस्फाङ हुनु अचम्मको कुरा होइन। हेर्ने हो भने, इस्फङ यहूदी समुदायमा प्रचलित प्राचीन मिठाई सुफगियानियोटको भाइजस्तो पनि देखिन्छ। इस्फाङ बनाउनको लागि तपाईसँग कुनै विशेष पोइन्ट फनेल हुनु आवश्यक छैन, केवल आटालाई ठूलो पुरी जस्तो सर्कलमा काट्नुहोस्, यसलाई लामो तान्नुहोस् र गोलाकार आकारमा दुवै छेउ जोड्नुहोस् । यस पछि, यसलाई तातो तेलमा राख्नुहोस् र यसलाई दुबै तर्फ पल्टाएर एक ÷एक मिनेट तार्नुहोस् । तात्तातो इस्फंग तयार हुछ । यो चपाउँदा मीठो कुरकुरा टोस्ट जस्तो महसुस हुनेछ र त्यसपछि तपाईको मुख हल्का मिठासले भरिनेछ ।
इस्फंग के हो ?
एलेना जोहरा पिनरले मध्ययुगीन अवधिको इतिहास र त्यस अवधिको खानामा पीएचडी मात्र गरेकी छैनन्, तर उनी प्राचीन स्पेनको खानामा एउटा पुस्तकको लेखक पनि हुन्। धेरै संस्थाका डाक्टरहरूले उनको क्षमतालाई तारिफ गर्ने गर्छन्। डा. एलेनाको बाल्यकाल फ्रान्सका स्थानीय मानिसहरूको बीचमा बित्यो, तर उनको बुबापट्टी, पुर्खा एन्डालसको पुरातन यहूदी परिवारसंग मिल्दोजुल्दो थियो ।
उनको दोस्रो पुस्तक ‘यहुदी, खाना र स्पेन’ यसै वर्ष नोभेम्बरमा प्रकाशित भएको छ । वास्तवमा, यदि तपाइँसँग पुरातन स्पेनी खानाको बारेमा कुनै प्रश्नहरू छन् भने, तपाइँ डा. एलेना भन्दा राम्रो विशेषज्ञ पाउन सक्नुहुन्न। इस्फंगको प्रशंसा गर्दै, उनी भन्छिन्,इस्फंग ठूलो साइजको दुनोट हो, जसको सबैतिर दानादार हुन्छ । यसमा बाहिर कडा कुरकुरे हुन्छ भने भित्र खोक्रो ।’
उनी भन्छिन् कि हामीले तेह्रौं शताब्दीको खानासम्बन्धी प्रख्यात कृति ‘किताब अल–ताबिख’ मा पनि इस्फाङको उल्लेख पाएका छौं, जुन स्पेनिस र पोर्चुगल प्रायद्वीपको क्षेत्रमा खानासम्बन्धी सबैभन्दा पुरानो पुस्तक हो । तर ती पुस्तकहरूमा उल्लेख गरिएको इस्फाङ बनाउने पुरातन विधिहरू आज प्रयोग गरिएका विधिहरू भन्दा पूर्ण रूपमा भिन्न थिए । उदाहरणका लागि, त्यस समयको इस्फाङको बीचमा कुनै प्वाल थिएन । इतिहासमा, हामी स्पेनिस अरबीमा लेखिएको १३ औं शताब्दीको प्रसिद्ध पुस्तकमा फेरि प्वालहरू सहितको इस्फाङ देख्न सक्छौं।
उक्त पुस्तकमा दिइएको रेसिपी अनुसार पुरातन समयमा तातो पानीमा सूजी, खमीर र नुन मिसाएर इस्फाङ बनाइने गरेको उनी बताउँछिन् त्यसको लागि यो आवश्यक थियो कि यसलाई एक तर्फबाट सुनौलो नहोउन्जेल तेलमा तारिएको हुन्थ्यो भने अर्को भाग सेतै देखिन्थ्यो ।
स्पेन अफ्रिका हुँदै इजरायल
यद्यपि इसफाङ बनाउने परम्परा स्पेनमा मुस्लिम शासनको समयदेखि सुरु भएको भए तापनि अन्डालुसबाट आएका आप्रवासीहरूसँगै यो परिकार विश्वका विभिन्न क्षेत्रहरूमा फैलिएको थियो र आजको इस्फाङ उत्तर अमेरिकादेखि मध्यपूर्वसम्मका खानाहरूमा पाइन्छ । विधिहरू पनि उस्तै देखिन्छन् ।
१४९२ मा ग्रेनाडा मुस्लिमहरूको हातमा पर्दा, स्पेनकी रानी इसाबेलाले यहूदी र मुस्लिमहरूलाई अन्डालुसबाट निष्कासित गरिन् । प्रायः तिनीहरूमध्ये कोही भागेर उत्तर अफ्रिकाको क्षेत्रमा पुगे जुन अहिले मोरोक्कोको भाग हो, र सानो परिवर्तनको साथ, इस्फाङ बनाउने परम्परा त्यहाँ पुग्यो । यसरी यो परम्परा लिबिया र ट्युनिसियामा पनि पुग्यो जहाँ इस्फङलाई क्रमशः स्नफज र बम्बलोनी भनिन्छ ।
त्यसपछि जब १९४८ कोलाहल र नरसंहारकाबीच इजरायल राज्य अस्तित्वमा आयो मानिसहरूले यहाँ पनि इस्फङको परम्परालाई पुनर्जीवित गरे। सन् १९४८ देखि २०१६ सम्मको अवधिमा करिब दुई लाख ७४ हजार १८० जना यहुदी मोरक्को छोडेर इजरायल आएका थिए र पछिल्लो तथ्यांकअनुसार इजरायलमा मोरक्कोबाट आएका यहुदीहरूको कुल संख्या चार लाख ७२ हजार ८०० पुगेको छ ।
यदि तपाईंले इस्फाङका विभिन्न नामहरू हेर्नुभयो भने, तपाईंले यस परिकारको लामो यात्राको कथा थाहा पाउनुहुनेछ, कसरी एन्डालुसको यो पुरातन पर्व मिठाई स्पेन र पोर्चुगलको प्रायद्वीपबाट उत्पत्ति भएको हो, उत्तर अफ्रिका हुँदै इजरायल आइपुग्यो ।
मुस्लिम र यहूदीहरूको साझा सम्पदा
डाक्टर एलेना बताउँछन् कि इस्फंगलाई स्पेनिशमा ‘एस्पोन्गा’ पनि भनिन्छ र यो शब्दको स्रोत अरबी शब्द स्फान्ज हो जसको अर्थ अवशोषित गर्ने चीज हो । सायद यसैलाई हामी स्पन्ज भन्छौं । यो सफुजको उत्पत्ति पनि हो, हिब्रूमा सफुजको अर्को नाम पनि हो ।
यद्यपि मोरक्कोमा यहूदी जनसंख्या घटेर अनुमानित ३ हजारमा पुगेको छ, तर तपाईं अझै पनि मोरक्कोमा फेरीवालाहरूबाट इस्फंग किन्न सक्नुहुन्छ । मोरक्कोबाट निश्किएर इजराइलमा बसोबास गर्ने यहुदीहरू पनि हनुकाको अवसरमा जबसम्म प्लेटभरीबाट दुइ/चार इस्फग खादैंनन् तबसम्म मज्जा मान्दैनन् । मोरक्कोमा त गल्ली गल्लीमा वर्षभरी नै यसको आनन्द दिनसक्नुहुन्छ । डा. एलेनाकाअनुसार संसारको विभिन्न क्षेत्रमा बनाइने इस्फंग यसको प्रमाण हो की यसको सम्वन्ध मुसलमानहरू र यहुदीहरूको साझा सम्पदासंग सम्वन्धित छ । (बिबिसीबाट)
प्रतिक्रिया