प्रविधिका कारण समुन्नत

बैंकबाट पैसा झिक्न टोकन लिएर घन्टौँ लाइन लाग्नु बाध्यता नै थियो । आफ्नो खातामा कति रकम छ भनेर थाहा पाउन बैंकमै गएर खुसामत गर्नुपथ्र्यो । तर, अब ती सबै कार्यशैली इतिहासका विषय बन्ने तरखरमा छन् । अझ केही अवशेषहरू भने कायम नै छ  । त्यो अझ केही हदसम्म सरकारी बैंकहरूमा देख्नसम्म सकिन्छ । प्रविधिको विकास तथा बैंकिङ क्षेत्रमा बढेको प्रतिस्पर्धाले गर्दा बैंकिङ सेवा सहज र व्यावसायिक हुँदै गएको छ । सूचना प्रविधिमा भएको तीव्र विकासले बैंकिङ कारोबारलाई ‘रियल’ बाट ‘भर्चुअल’तिर लैजाँदै छ ।
प्रविधिको प्रयोगले व्यावसायिकता बढेको छ । समयअनुसार आधुनिक सेवा दिन नसक्ने बैंक तथा वित्तीय संस्था टिक्न नसक्ने अवस्था आएको छ । आफ्नो कारोबारमा आकर्षण गर्न  नयाँ सेवा सुविधा दिने होड  नै चलेको छ । त्यसैले पहिले र अहिलेको बैंकिङ सेवामा आकाश–जमिनको अन्तर आइसकेको छ । ग्राहकको सुविधाका लागि अहिले चोकचोकमा एटिएम छन् । घरमामा नै बसेर इन्टरनेटमार्फत कारोबार गर्ने विषयले समेत प्रवेश पाइसकेको छ । परम्परागत किसिमले नचल्ने देखेपछि नेपाल बैंक, राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक तथा कृषि विकास बैंकले पनि आधुनिक प्रविधि र छिटो–छरितो सेवा दिने बाटो रोज्न बाध्य भइसकेको छ  । मोबाइल रिचार्ज, टेलिफोन बिलभुक्तानी, इन्टरनेट बिलभुक्तानी, स्कुलकलेजको बिलभुक्तानी आदि वाणिज्य बैंकहरूले दिने आधारभूत सुविधामा पर्न थालिसकेका छन् ।
वाणिज्य बैंकहरूले दिन थालेको यो सेवा सुविधा विकास बैंक हुँदै फाइनान्स कम्पनीसम्म पुगिसकेको छ । विकास बैंक संघका पूर्वअध्यक्ष झपट बोहोरा प्रविधिको प्रयोगका कारण बैंकिङ क्षेत्रमा व्यावसायिकता बढेको बताउँछन् । प्रतिस्पर्धात्मक बजारमा उत्कृष्ट हुन पनि प्रविधिमा आधारित ‘भ्यालु एडेड सर्भिस’मा जोड दिनुपर्ने उनको निष्कर्ष छ ।
प्रविधिको प्रयोग गरेर बैंकहरूले पछिल्लो समय विस्तार गरेको सेवा हो मोबाइल र अनलाइन बैंकिङ । निश्चित सेक्युरिटी कोड राखेर कुनै खास नम्बरमा एसएमएस गरेपछि प्राप्त हुने मोबाइल सेवा उपयोग गरेर स्मार्ट फोन हुनेले एउटा खाताबाट अर्को खातामा पैसा पठाउन, पछिल्ला कारोबारको स्टेटमेन्ट हेर्न, युटिलिटी (मोबाइल, इन्टरनेट, टेलिफोनलगायत) बिल भुक्तानी गर्न तथा एयरलाइन्स र सिनेमाको टिकट खरिद गर्न सक्छन् । नेपाली बैंकहरूले इन्टरनेटमार्फत अनलाइन बैकिङ पनि सुरु गरिसकेका छन्, जसबाट एउटा खाताबाट सोही बैंकको अर्को खातामा पैसा पठाउन, युटिलिटी बिल तिर्न तथा स्टेटमेन्ट चेक गर्न सकिन्छ । प्रौढपुस्ता यी सेवासँग त्यति घुलमिल हुन नसके पनि युवा पुस्ता निकै आकर्षित छ ।
इन्टरनेट र एसएमएस बैंकिङले कारोबार सहज भएको छ । इन्टरनेट बैंकिङको माध्यमबाट सबै कारोबार अनलाइनबाटै गर्न सकिने भएकाले बैंकले खातावालालाई खातासम्बन्धी सबै जानकारी अनलाइनमै दिन सक्छन् । मोबाइल र ई–बैंकिङको माध्यमबाट ग्राहकले आफ्नो हातको मोबाइल फोन तथा ब्यागको ल्यापटपबाट बैंकिङ कारोबार गर्न सक्छन् ।
पहिले–पहिले बैंक धाउन अलग समय निकाल्नुपथ्र्यो । कामकाजीलाई बैंक जानुपर्दा अफिस छुट्ने डर हुन्थ्यो । कुनै समस्या परे बैंकको कार्यालय नै पुग्नुपथ्र्यो । तर, अहिले बैंकिङ कारोबारसँग जोडिएका सबै समस्यालाई घर वा कार्यालयमै बसेर सुल्झाउन सकिन्छ । बैंकमा जाने, टोकन लिने, लाइन बस्ने र घन्टौँ समय खर्चने आवश्यकता छैन । बैंकमा खर्च हुने समयलाई अन्य सिर्जनात्मक काममा लगाउन सकिन्छ । घरमै बसेर पनि किनमेल गर्न सकिन्छ । ई–बंैकिङका कारण यी सबै काम सम्भव भएका छन् । अहिले नबिल बैंक, हिमालयन बैंक, नेपाल इन्भेस्टमेन्ट बैंंक, एभरेस्ट बैंक, एनएमबी बैंक, सानिमा बैंकलगायतका बैंकले ई–बैंकिङ सेवा दिइरहेका छन् । बैंकिङ क्षेत्रमा भित्रिएका नवीनतम प्रविधिले नगद कारोबार गर्दा वा पैसा साथमा लिएर हिँड्दा आइपर्ने जोखिम घटाएको छ ।
बैंकरहरूले शाखारहित बैंकको कल्पनासमेत गर्न थालेका छन् । केही बैंकले यो सेवा सुरु गरिसकेका छन् । यो सेवामा आफ्नै घरआँगनमा बसेर ग्राहकले रकम झिक्न र जम्मा गर्न सक्छन् । राष्ट्र बैंकको अनुमतिमा स्थानीय व्यक्तिलाई व्यावसायिक प्रतिनिधिनियुक्त गरी यो सेवा सञ्चालन गर्न सकिन्छ ।
ग्राहककै सेवाका लागि किस्ट र सनराइज बैंकले घुम्ती बैंकिङ सेवा सुरु गरेका छन् । यसअन्तर्गत घुम्ती भ्यानबाट खाता खोल्न, रकम राख्न, रेमिट्यान्सबाट आएको रकम झिक्न, चेक बुक लिन र सीमित कर्जा लिन सेवा दिने गरेका छन्  ।
प्रविधिले सघाउने हो भने आगामी केही वर्षमै बैंक ल्यापटप र मोबाइलमा सीमित हुनेछ । सन् १९९४ सालमा नेपाल बैंकको स्थापनापछि सुरु भएको नेपालको बैंकिङ कारोबार प्रविधिका कारण अन्तर्राष्ट्रिय स्तर ‘मेन्टेन’गर्ने अवस्थामा पुगेको छ ।
प्रविधिको प्रयोग गरी ‘भ्यालु एडेड सर्भिस’ दिनेमा नेपाल इन्भेस्टमेन्ट बैंक सबैभन्दा अगाडि रहेको दाबी गर्ने गरेको छ । उसले इन्टरनेट सर्भिस प्रोभाइडर (आइएसपी) को शुल्क, एलिको इन्स्योरेन्सको प्रिमियम, रातो बंगला, युलेन्स, लिटिल एन्जल्स, त्रियोग, मारिया मन्टेस्वरी, शुभतारा, ओलम्पिया वल्र्डलगायतका स्कुलको शुल्क, सस्तो डिल, मेरो डिलजस्ता ग्राहकका लागि मोलमोलाई (बार्गेनिङ) गरिदिने वेबसाइट, हरिलो डटकम, मुन्चा डटकम, गिरुटमान्डु डटकमजस्ता अनलाइन सपिङमा भुक्तानी दिन मिल्ने सुविधा दिएको छ ।
त्यस्तै नेपाल डेरिभेटिभ एक्स्चेन्ज (एन्डेक्स) को भुक्तानी, क्युएफएक्स सिनेमाहलका टिकट, माइ ट्रिप टु नेपालमार्फत स्वदेशी तथा विदेशी एयरलाइन्सको टिकट, होटल बुकिङ गर्न पैसा अनलाइनबाटै तिर्न सकिने सुविधासमेत इन्भेस्टमेन्ट बैंकमा छ । अधिकांश बैंकले नेपाल टेलिकमका पोस्टपेड, प्रिपेड, सिडिएमए, आधारभूत र एडिएसएलको बिल तिर्ने सुविधा उपलब्ध गराएका छन् । यस्तै एनसेलको मोबाइलमा रिचार्ज गर्ने सुविधासमेत बैंकहरूले दिएका छन् ।