मेरो जन्म भारतको मणिपुरमा २०२५ साल पुसमा भएको हो । बुबा पुख्र्यौली थलो बाग्लुङबाट बर्मा जानुभएको थियो । बर्मामै उहाले बिहे गर्नुभएछ । बर्मा सरकारले नेपालीलाई खेदेपछि उहाहरू पूर्वी भारतको मणिपुर जानुभएको थियो ।
प्राथमिक शिक्षा मणिपुरको इभिनेजर हाइस्कुलमा पढे । अंग्रेजले खोलिदिएको स्कुल थियो त्यो । ‘पर्फरमेन्स’ अनुसार क्लास चढ्न पाइने भएकाले एक वर्ष पनि पर्खिनु नपर्ने सिस्टम थियो त्यहा । त्यसैले मैले चाडोचाडो पढे । जम्मा ६ वर्ष मात्र स्कुल पढेका भरमा एसएलसी पास गरे । एसएलसीको रिजल्ट आउदा १२ वर्ष नौ महिनाको मात्र थिए ।
म पढ्ने स्कुलमा तीन जना मात्र नेपाली विद्यार्थी थिए, पास हुनेचाहि म मात्र । सानो भएकाले सबैले माया गर्थे । अन्य साथीहरू ठूला थिए । सानो भएकाले साथीहरू ‘स्कुल नजा फुटबल बनाउलान्’ भन्थे । मलाई पढ्न असाध्यै रुचि थियो । स्कुल जान्थे तर बिरामी भइरहन्थे । हरेक दिन १२ किलोमिटर हिड्नुपथ्र्यो स्कुल जान–आउन ।
स्कुलमा एक शिक्षकबराबर दुई तीन सय विद्यार्थी हुन्थे । हेडमास्टर पनि उही । कक्षाको प्रथम विद्यार्थीले सबैलाई पढाउनुपर्ने नियम थियो । मैले नै सबैलाई पढाउनुपथ्र्यो । खरको छानो भएको लामो टहरोको कुनाबाट हेडमास्टर चाहि चुरोट तान्दै हेरिरहन्थे । साह्रै भद्रगोल अवस्था थियो । आठ कक्षासम्म पहिलो भए तर एसएलसीमा फस्र्ट डिभिजन आएन ।
म पाच कक्षामै हुदा शिक्षकले ‘यसले १५ दिन कोचिङ पढ्यो भने एसएलसी पास हुन्छ’ भनेका थिए । पढ्न पाए मलाई केही चाहि दैनथ्यो । होमवर्क बाटैमा सक्थे । घरमा पढ्ने कुरा हुदैनथ्यो । पर्याप्त पुस्तक पाइदैनथ्यो, पाएसम्म हरेक किताब पढ्थे । आमाले पढ्न प्रेरणा दिइरहनुहुन्थ्यो ।
पूरै गाउमा एउटा स्कुटर थियो, स्कुलकै शिक्षकको । साह्रै लुरे भएकाले उनलाई मेरो माया लागेछ । एक दिन भने– ‘चार पेज कण्ठ गरेर सुनाउने भए एक वर्षसम्म सगै स्कुटरमा स्कुल पुर्याइदिन्छु ।’ नभन्दै मैले चारै पेज कण्ठ सुनाए । उनले पनि आङ्खनो वाचा पूरा गरे ।
खेल्ने–रमाइलो गर्ने ठाउ थिएन । मिल्ने साथी पनि थिएनन् । फुटबलमा रुचि थियो तर किन्ने पैसा हुदैनथ्यो । मोजामा कपडा पोको पारेर फुटबल बनाई खेल्थ्यौ ।
हाम्रो पेसा कृषि र गाई–भैसी पालन थियो । गोठालो जानु र गोबर सोहोर्नु मेरो काम हुन्थ्यो । बहिनीहरू सानै थिए । ठूलै हुदासम्म पनि जुत्ता लाउन पाइएन । पछि बुबाले प्लास्टिकको जुत्ता किनिदिनुभएको थियो । वर्षमा एक जोर जुत्ता पाइन्थ्यो । फाटेपछि चिम्टा तताएर टाल्थे । एकपटक त जुत्ता टाल्दा त्यसले मेरो पेट डाम्न पुग्यो । कति दिनसम्म स्कुलै जान सकिन । घरको एक्लो छोरा भए पनि सुख थिएन । एसएलसीपछि भने छालाको जुत्ता लाउन पाइयो ।
नागाबस्तीको माझमा थियौ । भित्रभित्रै एक किसिमको त्रास भइरहन्थ्यो । सानो नेपाली गाउ थियो । बुबा पण्डित भएकाले संस्कृत पनि पढे । कर्मकाण्ड पनि गरे । पान पनि बेचे । पैसाका लागि विभिन्न काम गर्नुपथ्र्यो । स्कुल खर्च आफै पुर्याउथे ।
पढाइमा तेज भएकाले सबैले माया गर्थे । दुई कक्षादेखि अंग्रेजी पनि सिक्न थाले । एक दिन शिक्षकले तैले अंग्रेजी मात्र बोल्नुपर्छ भनेपछि सिकिहाले । त्यही अंग्रेजी अहिले पनि काम लागिरहेको छ । त्यतिखेर पढेको भारतको इतिहास अहिले पनि याद छ । दुई कक्षामा पढेको किताब अहिले पनि सुरक्षित राखेको छु ।
एसएलसीचाहि सन् १९८१ मा माओमारम हाइस्कुलबाट गरे । त्यसपछि त्यहीको प्रेसिडेन्सी कलेजमा आइए र नेपाल आएर बिकम गरे । बिकमपछि चार्टर्ड एकाउन्टेन्ट पढ्न मुम्बई गए ।
भाइबहिनीहरू, मैले भोगेको अनि बुझेको परिस्थितिअनुसार पढ्नका लागि वातावरण मुख्य कुरा हो । राम्रो वातावरण पाए हरेक बालबालिकाले राम्रो गर्न सक्छन् । उनीहरूभित्रको क्षमता चिन्न सक्नुपर्छ । हरेक व्यक्तिभित्र सम्भावना हुन्छ, त्यसको उजागर गर्नु नै शिक्षा हो ।
प्रस्तुतिः लक्ष्मीप्रसाद खतिवडा
प्रतिक्रिया