एजेन्सी । लागूऔषध माफियासँग जोडिएको हिंसाको आँधीले इक्वेडरलाई शान्त पर्यटकीय गन्तव्यबाट विश्वव्यापी लागूऔषध व्यापारको प्रमुख केन्द्रमा परिणत गरेको छ । विश्वभर अर्बौं डलरको लागुऔषध व्यापारमा यो देश कसरी फिट भएको छ ?
जनवरीमा एकपछि अर्को हिंसाका घटनाहरू बाहिर आए । बन्दुक बोकेर एक टेलिभिजन पत्रकारको अपहरण भयो । एक अभियोजकलाई गोली हानियो । अस्पतालमा आक्रमण भयो, बमको धम्की दिइयो र कारागारबाट कुख्यात गुण्डा बेपत्ता भएपछि कैदीहरूले कारागारका कर्मचारीलाई बन्धक बनाए ।
राष्ट्रपति ड्यानियल न्गोबाले आपतकालको घोषणा गरे र बीबीसीलाई भने कि देश ’नार्को–स्टेट’ बन्न दिनदिनै लडिरहेको छ । तर शोनेरोस र लस लोबोस जस्ता गिरोहहरूले समाजमा बलियो पकड बनाएका छन् । यो कुनै समय पर्यटकीय गन्तव्य र विश्वको शीर्ष केरा निर्यातकको रूपमा परिचित थियो, तर इनसाइट क्राइम, वाशिंगटन थिंक ट्याङ्क जसकोे अमेरिकामा संगठित अपराध अनुसन्धानमा विशेषज्ञता छ, उनले अब इक्वेडर ‘युरोप र अमेरिकाको कोकेन सुपर हाइवे’ भयो भनेका छन् ।
यो परिवर्तनको मुख्य कारण भौगोलिक अवस्था रहेको छ । कोलम्बिया र पेरु, कोकाको विश्वको शीर्ष उत्पादकहरू हुन्, यी देशको सीमा जोडिएको छ ।
जब कोलम्बियाको सशस्त्र समूह फार्कले २०१५ मा शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर ग¥यो, यो लागूऔषधको व्यापारबाट अलग भयो, जसमा यो दशकौंसम्म प्रमुख खेलाडी थियो ।
तर यो खाली ठाउँ साना समूह र अन्तर्राष्ट्रिय गिरोहहरूले कब्जा गरे र विदेशी बजारहरूमा लागूपदार्थ पु¥याउन नयाँ मार्गहरू अपनाए । तिनीहरू प्यासिफिक तटमा अवस्थित इक्वेडरको ग्वायाकिल जस्ता बन्दरगाहहरूमा आकर्षित भए ।
अब देश एक महत्वपूर्ण वितरण केन्द्र भएको छ – कोकिन पहिले डुंगाबाट तसकरी गरिन्थ्यो भने अहिले विमान द्वारा देश बाहिर तस्करी गरिन्छ, कहिले केरा कन्टेनरमा लुकाएर, अमेरिका र युरोपको बजारमा पु¥याइएको छ ।
इक्वेडोरका गिरोहहरू मेक्सिको जस्ता अन्य देशहरूका लागूऔषध माफियाहरूसँग नजिक भएका छन् । लागुऔषध तथा अपराधसम्बन्धी संयुक्त राष्ट्र संघको कार्यालय (युएनओडिसी) का अनुसार यी गिरोहहरू थप शक्तिशाली हुँदै गएपछि इक्वेडरमा सन् २०१६ र २०२२ को बीचमा हत्या चार गुणा बढेको छ ।
सरकारी तथ्याङ्कअनुसार सन् २०२३ को पहिलो ६ महिनामा प्रहरीले १२ देखि १७ वर्ष उमेर समूहका १ हजार ३ सय बालबालिकालाई हत्या, लागूऔषध ओसारपसार र हतियार राखेको आरोपमा पक्राउ गरेको थियो । अधिकारीहरूका अनुसार यी बालबालिकाहरू विद्यालयबाट भागेर बन्दा भनेर चिनिने कुख्यात गिरोहमा सामेल भएका थिए ।
जेनेभामा रहेको थिंक ट्याङ्क ग्लोबल इनिसिएटिभ अगेन्स्ट ट्रान्सनेशनल अर्गनाइज्ड क्राइम (जीआईटीओसी) का औषधि नीति विशेषज्ञ फेलिप बोटेरोका अनुसार, ‘यी गिरोहहरू सहरी क्षेत्र नजिकका गरीब क्षेत्रमा सक्रिय छन् र बालबालिका तिनीहरूको प्रभावमा पर्ने गर्छन् ।’
बढ्दो लागूऔषध खपत
युएनओडिसीको अनुसार, इक्वेडरमा जे भइरहेको छ कोकिन र अन्य लागूपदार्थको विश्वव्यापी माग बढेको कारणले हो ।
२०२१ के एक रिपोर्टले अनुमान गरेको छ कि विश्वभर १५–५४ वर्ष उमेरका २९६ मिलियन मानिसहरूले पछिल्लो १२ महिनामा लागूपदार्थ सेवन गरेका थिए । यो संख्या एक दशक अघि भन्दा २३ प्रतिशतले बढी हो ।
संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार सबैभन्दा बढी प्रयोग हुने लागुऔषधमा भांग, अफिम, पेनकिलर, हेरोइन र एम्फेटामाइन रहेका छन् ।
पछिल्ला वर्षहरूमा कोकिनको उत्पादनमा पनि ’रेकर्ड’ वृद्धि भएको छ । उदाहरणका लागि कोलम्बियामा यसको उत्पादन २०११ मा ४०० मेट्रिक टन हुन्थ्यो भने २०२१ मा १८०० मेट्रिक टनमा वृद्धि हुने अपेक्षा गरिएको भयो ।
संयुक्त राष्ट्रका विज्ञहरूका अनुसार कोलम्बियामा एक किलोग्राम कोकिनको मूल्य २ हजार डलर छ । तर अष्ट्रेलिया जस्तै यहाँबाट धेरै टाढा पुग्दा यसको मूल्य २ लाख २० हजार डलर हुन्छ ।
अमेरिकाको टेक्सास ए एन्ड एम युनिभर्सिटीका लागूऔषध नीति विशेषज्ञ इलिन टिग भन्छिन् कि केही देशहरूमा अवैध व्यापार सरकारी प्रणालीसँग जोडिएको छ ।
यसको सबैभन्दा उपयुक्त उदाहरण कोलम्बियामा १९८० को दशकमा देखियो, जब ड्रग माफिया पाब्लो एस्कोबार र उनको मेडेलिन कार्टेलले जनतामा आतंक मच्चाए, उनीहरूको सम्पत्ति कुनै समय ३० बिलियन डलर थियो ।
एस्कोबार जीवित नहुन सक्छन्, तर कार्टेल अझै कोलम्बियामा छन् । सबैभन्दा ठूला कार्टेल गल्फ क्लान हुन् जसको अमेरिकादेखि रुससम्म अन्तर्राष्ट्रिय आपराधिक संगठनहरूसँग सम्बन्ध छ ।
ओटोनी भनेर चिनिने यसका प्रमुख डायरियो एन्टोनियो उसुगालाई २०२१ मा पक्राउ गरेपछि यो कमजोर भयो । मेक्सिकोले सरकार र सिनालोआ कार्टेलबीच दशकौंदेखिको द्वन्द्व चलेको छ, जसलाई अमेरिकी न्याय विभागले विश्वको सबैभन्दा ठूलो र सबैभन्दा शक्तिशाली लागूऔषध तस्करी संगठन मानेको छ ।
एस्कोबार जस्तै, सिनालोआ नेता ज्याक्विन ’एल चापो’ गुजम्यान धेरै पुस्तकहरू, वृत्तचित्रहरू र नेटफ्लिक्स श्रृंखला ’नार्कोस’ को विषयमा बनेका छन् ।
हाल उनी अमेरिकी जेलमा आजीवन कारावासको सजाय भोगिरहेका छन् र उनका दुई छोरा र पुराना सहयोगी इस्माइल जाम्बाडा गार्सियासँगको साझेदारीमा उनको व्यवसाय चलिरहेको छ ।
मेक्सिकोका अन्य शक्तिशाली गिरोहहरू जलिस्को न्यू जेनेरेसन र लस जेटास हुन्, जुन मेक्सिकोको विशेष बलको कुलीन इकाईका केही भ्रष्ट सदस्यहरूले सुरु गरेका थिए ।
अफ्रिकाको ‘पहिलो नार्को राज्य’
दक्षिण अमेरिकामा उत्पादन हुने लागूपदार्थहरू सीधै उत्तर अमेरिका र युरोप र अफ्रिकामा जाँदैनन् र सीमामा नियामक निकायहरूसँगको बिरालो–मुसाको खेलबाट बच्न प्रमुख मार्ग बनेको छ ।
पश्चिम अफ्रिका युरोपमा लागूऔषध ढुवानीका लागि महत्वपूर्ण मार्ग बनेको छ । यी औषधि ढुवानीहरू उपग्रह निगरानीलाई छल्न निलो पन्नीले ढाकिएको विमान, पनडुब्बी र साना माछा मार्ने डुङ्गाहरूबाट खसालिएका पार्सलहरू प्रयोग गरेर एट्लान्टिक पार पठाइन्छ ।
एन्टोनियो मारिया कोस्टाका अनुसार, युएनओडिसीका पूर्व कार्यकारी निर्देशक, ‘अफ्रिकी देशहरू लागूपदार्थको तस्करीमा रणनीतिक रूपमा महत्वपूर्ण छन् र लागूपदार्थबाट आउने पैसाले अर्थतन्त्र र समाज दुवैलाई बर्बाद गरिरहेको छ ।’
गिनी बिसाउ संसारको सबैभन्दा गरिब देश हो । सन् २००० को प्रारम्भमा अमेरिका र संयुक्त राष्ट्र संघले यसलाई अफ्रिकाको पहिलो नार्को राज्य घोषणा गरेको थियो । यहाँका नेताहरूमाथि लागुऔषध कारोबारलाई प्रोत्साहन गर्ने र अपराधीसँग पैसा लिएको आरोप लागेको छ ।
यो रकम सुरक्षा बललाई पनि जाने आशंका गरिएको छ । २०२२ मा, गिनी बिसाउका राष्ट्रपति उमरो सिसोउ एम्बालोले लागूऔषध व्यापारीहरूले देशमा ‘क’ गर्ने योजना बनाएको आरोप लगाए ।
१३ वर्ष पहिले, जब गिनी बिसाउका राष्ट्रपति जोआओ बर्नार्डो भिएराको आफ्नै सैनिकहरूले हत्या गरे, यसलाई ‘कोकेन कुप’ (कोकेन कु) भनियो । त्यतिबेला मुलुकमा लागुऔषधको कारोबार नियन्त्रणका लागि सत्ता संघर्ष चरम सीमामा पुगेको थियो ।
सशस्त्र विद्रोही समूहहरू सक्रिय रहेको देशको उत्तरी छिमेकी मालीमा लागुऔषध तस्करी सामान्य छ । माली पश्चिम अफ्रिका र भूमध्यसागर र युरोप बीचको करिडोरको बाटोमा अवस्थित छ ।
संयुक्त राष्ट्रका अनुसार यस क्षेत्रमा बरामद कोकिनको मात्रा सन् २०१५ र २०२० को बीचमा प्रति वर्ष १३ किलोग्रामबाट बढेर सन् २०२२ सम्ममा ८६३ किलो पुगेको छ ।
युएनओडीसीका पूर्व प्रमुख एन्टोनियो मारिया कोस्टाका अनुसार, ‘सशस्त्र समूहहरूको लागि लागुऔषधको व्यापार आम्दानीको प्रमुख स्रोत हो । लागूऔषधको लत यसको प्रयोगबाट मात्रै होइन, यसको तस्करी गर्नेले ठूलो नाफा कमाउनु पनि एउटा लत हो ।’
अफ्रिकाको सबैभन्दा कुख्यात लागूऔषध व्यापारी अल हज अहमद इब्न इब्राहिम, ‘द मालियन’ भनेर चिनिने सन् २०१९ मा पक्राउ परेपछि लागुऔषध बरामद पनि बढेको छ ।
चीन र फेन्टानिल
अमेरिकाले केही चिनियाँ कम्पनी र व्यक्तिहरूले सिंथेटिक औषधि फेन्टानिल बनाउने रसायन उत्पादन गरेको आरोप लगाएको थियो । अमेरिकी अधिकारीहरूका अनुसार यो रसायन अमेरिकामा वितरण गर्नुअघि मेक्सिकोमा पठाइन्छ, जहाँ फेन्टानाइल बनाइन्छ ।
यो पदार्थ अमेरिकामा लागूपदार्थ सम्बन्धी मृत्युको लागि जिम्मेवार मानिन्छ । चीनले फेन्टानिलको तस्करी अस्वीकार गरेको छ । वान्डा फेलबाब–ब्राउन भन्छिन् कि यी रसायनहरूको उत्पादन रोक्न गाह्रो छ किनभने तिनीहरू ठूला आपराधिक गिरोहहरू भन्दा व्यक्तिहरूले बोक्छन् । उनी भन्छिन् ‘यी पदार्थहरूको तस्करी सस्तो छ र मेथाम्फेटामाइनहरू धेरै लाभदायक हुन्छन् ।’
यद्यपि अमेरिकी अधिकारीहरूले भनेका छन् कि उनीहरूले प्रमाण फेला पारेका छन् कि चिनियाँ कम्पनीहरूले फेटानिलको उत्पादनमा मेक्सिकन कार्टेलहरूलाई प्राविधिक सहयोग प्रदान गर्दछ ।
गत वर्ष अप्रिलमा न्यूयोर्कको एक अदालतले चार चिनियाँ नागरिकलाई फेन्टानिल तस्करीको आरोपमा दोषी ठहर गरेको थियो । यी अभियुक्त मध्ये एक व्यापारी कुन जियाङ अमेरिकी औषधि नियामक प्रशासनको खोजी सूचीमा छन् ।
प्रतिक्रिया