मध्यपूर्वको भ्रमण गरेपछि ट्रम्पले इजरायलको भ्रमण किन गरेनन् ? कस्तो छ नेतन्याहूसँगको सम्बन्ध ?

काठमाडौं । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले खाडी देशहरूको चार दिने भ्रमण पूरा गरेका छन्। यस अवधिमा ट्रम्पले साउदी अरेबिया, कतार र संयुक्त अरब इमिरेट्सको भ्रमण गरे । दोस्रो पटक राष्ट्रपति बनेपछि ट्रम्पको यो पहिलो प्रमुख विदेश भ्रमण हो । यद्यपि ट्रम्पले गत महिना अर्थात् अप्रिलमा इटालीको रोम भ्रमण गरेका थिए तर त्यसपछि उनी पोपको अन्त्येष्टिमा सहभागी भएका थिए ।

ट्रम्पको मध्यपूर्व भ्रमणको सूचीमा इजरायल थिएन । उनको यो कदमलाई अमेरिका र इजरायल गठबन्धनभन्दा खाडी देशहरूसँगको आर्थिक सम्झौतालाई प्राथमिकता दिने रूपमा हेरिएको छ । यसबारे छलफल अप्रिलमा नै सुरु भएको थियो जब ह्वाइट हाउसकी प्रवक्ता क्यारोलिन लेभिटले ट्रम्पको भ्रमणको बारेमा जानकारी दिएकी थिइन् ।

सामान्यतया अमेरिकी राष्ट्रपतिले पहिले इजरायलको भ्रमण गर्छन् र त्यसपछि अन्य देशहरूको भ्रमण गर्छन्। तर ट्रम्पले त्यसको विपरीत गरेका छन् । ट्रम्पको पहिलो कार्यकाल (२०१७–२०२) का उपराष्ट्रपति तथा रिपब्लिकन नेता माइक पेन्सले यसप्रति चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । ट्रम्पको यात्रा कार्यक्रममा इजरायल समावेश नभएकोमा आफू निराश भएको उनले बताए ।

इजरायलको बारेमा ट्रम्पले के भने ?

भ्रमणको बीचमा, ट्रम्पलाई एउटा प्रश्न सोधिएको थियो, ‘तपाईं इजरायल जाँदै हुनुहुन्न । के यो भ्रमणमा इजरायललाई साइडलाइन गरिएको छ ? जवाफमा ट्रम्पले भने, होइन, बिल्कुल होइन, यी खाडी देशहरूसँग सम्बन्ध राख्नु इजरायलको लागि धेरै राम्रो कुरा हो ।’ ट्रम्पले इजरायललाई किनारा लगाउने कुरालाई अस्वीकार गरिरहेका भए पनि इजरायल र अमेरिका दुवैको मिडियामा यो मुद्दाको जोडदार छलफल भइरहेको छ ।

इजरायली पत्रिका इजरायल हायिमले ट्रम्पका नजिकका स्रोतहरूलाई उद्धृत गर्दै भनेको छ कि उनी नेतान्याहूसँग निराश छन् र उनलाई पर्खेर मध्य पूर्वमा अगाडि बढ्ने योजनामा ​​छन्। प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘ट्रम्प विश्वास गर्छन् कि नेतान्याहूले आवश्यक निर्णयहरूमा ढिलाइ गरिरहेका छन्, त्यसैले, अमेरिकी राष्ट्रपति इजरायलबाट अपेक्षित कारबाहीको लागि पर्खन इच्छुक छैनन् र त्यस बिना नै अगाडि बढ्ने निर्णय गरेका छन् ।’

नेतन्याहूले उनलाई हेरफेर गर्न खोजेको शंकाका कारण ट्रम्पले यो निर्णय लिएका हुन् । इजरायली आर्मी रेडियोका संवाददाता यानिर कोजिनले एक इजरायली अधिकारीलाई उद्धृत गर्दै एक्समा लेखे ।

यद्यपि कोजिनको पोस्टको बारेमा कुनै पनि अमेरिकी वा इजरायली अधिकारीले कुनै औपचारिक टिप्पणी जारी गरेका छैनन् । अइजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहू र अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पबीचको सम्बन्ध तनावपूर्ण बनेको अमेरिकी समाचार प्रसारक एनबीसी न्यूजले स्रोतहरूलाई उद्धृत गर्दै जनाएको छ ।

एनबीसीले स्पष्ट पारेको छ कि यी स्रोतहरूमा दुई अमेरिकी अधिकारी दुईमध्य पूर्वकूटनीतिज्ञ र तनावको बारेमा जानकार दुई अन्य समावेश छन् । प्रतिवेदनमा भनिएको छ कि इरान, हुथी विद्रोही र गाजामा युद्ध बढ्दै गएको मुद्दामा नेतान्याहू र ट्रम्पबीच मतभेद बढ्दै गएको छ । इजरायलका लागि अमेरिकी राजदूत माइक हकाबीले मतभेद भएको दाबी गर्ने मिडिया रिपोर्टहरूको खण्डन गरेका छन् ।

‘राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र प्रधानमन्त्री नेतान्याहूको बारेमा सबै बकवास ती स्रोतहरूबाट आउँछन् जसले आफ्नो नाम लिँदैनन्, म मेरो नाम लिनेछु, साझेदारी बलियो छ, टुटेको कुरा नक्कली समाचारको विश्वसनीयता हो,’ हकाबीले एक्समा लेखे । इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहू र अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पबीचको सम्बन्ध तनावपूर्ण बनेको अमेरिकी समाचार प्रसारक एनबीसी न्यूजले स्रोतहरूलाई उद्धृत गर्दै जनाएको छ ।

एनबीसीले स्पष्ट पारेको छ कि यी स्रोतहरूमा दुई अमेरिकी अधिकारी दुई मध्य पूर्व कूटनीतिज्ञ र तनावको बारेमा जानकार दुई अन्य समावेश छन् । प्रतिवेदनमा भनिएको छ कि इरान, हुथी विद्रोही र गाजामा युद्ध बढ्दै गएको मुद्दामा नेतान्याहू र ट्रम्पबीच मतभेद बढ्दै गएको छ ।

इजरायलका लागि अमेरिकी राजदूत माइक हकाबीले मतभेद भएको दाबी गर्ने मिडिया रिपोर्टहरूको खण्डन गरेका छन् ।
‘राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र प्रधानमन्त्री नेतान्याहूको बारेमा सबै बकवास ती स्रोतहरूबाट आउँछन् जसले आफ्नो नाम लिँदैनन्, म मेरो नाम लिनेछु, साझेदारी बलियो छ, टुटेको कुरा नक्कली समाचारको विश्वसनीयता हो,’ हकाबीले एक्समा लेखे ।

ट्रम्प र नेतान्याहूबीच दूरी कसरी बढ्यो ?

डोनाल्ड ट्रम्प दोस्रो पटक सत्तामा आउँदा अमेरिका(इजरायल सम्बन्ध अझ बलियो हुने देखिन्थ्यो । ट्रम्प आफ्नो अघिल्लो कार्यकालमा पनि इजरायलका कट्टर समर्थक थिए । अमेरिका र इजरायल सम्बन्ध ट्रम्पमा मात्र सीमित छैन । अक्टोबर ७, २०२३ मा हमासले इजरायलमा आक्रमण गर्दा जो बाइडेन राष्ट्रपति थिए ।

आक्रमणको केही दिनपछि, अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेन तेल अभिभ पुगे र इजरायलसँग अमेरिकाको ऐक्यबद्धता व्यक्त गरे ।
उनले हमासलाई शैतान भनेर वर्णन गरेका थिए र भनेका थिए कि अमेरिका हरेक परिस्थितिमा इजरायलको साथमा छ । उसलाई सबै किसिमको सहयोग मिल्नेछ ।

भनिन्छ कि पछिल्ला केही दिनहरूमा ट्रम्पले यस्ता निर्णयहरू लिएका छन् जसमा नेतान्याहू सहज छैनन् । आफ्नो भ्रमणको क्रममा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले अमेरिका इरानसँग आणविक सम्झौताको धेरै नजिक रहेको बताएका थिए ।

कतारमा ट्रम्पले भने, ‘हामी दीर्घकालीन शान्तिको लागि इरानसँग गम्भीर वार्ता गरिरहेका छौँ, दुई चरणहरू छन्, एउटा राम्रो कदम हो र अर्को हिंसात्मक, मानिसहरूले पहिले कहिल्यै देखेकाभन्दा बढी हिंसात्मक, मलाई आशा छ कि हामीले त्यो दोस्रो कदम चाल्नु पर्दैन ।’

यस वर्षको मार्चमा पनि ट्रम्पले इरानले आणविक सम्झौतामा हस्ताक्षर नगरेमा सैन्य कारबाही गर्ने धम्की दिएका थिए । त्यसपछि इरानले पनि बदलाको कुरा गरेको थियो । प्राध्यापक (डा.) मुश्ताक हुसेन बिट्स ल स्कूलको राजनीति विज्ञान तथा अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध विभागका संकाय हुन् ।

डा. मुश्ताक हुसेन भन्छन्, ‘नेतान्याहूले विगत दुई दशकदेखि भन्दै आएका छन् कि इरानले आफ्नो आणविक कार्यक्रम पूर्ण रूपमा बन्द गर्नुपर्छ, ट्रम्पले सम्झौता गरे पनि इरानले आफ्नो आणविक कार्यक्रम पूर्ण रूपमा त्याग्न सक्दैन, नेतान्याहूले सधैँ भनेका छन् कि आक्रमण गरेर इरानको आणविक क्षमता नष्ट गर्नुपर्छ तर ट्रम्पको ध्यान सम्झौतामा छ, पछि ट्रम्पले नेतान्याहूलाई पनि मनाउनेछन् ।’

२०१५ मा देशहरु इरान, अमेरिका, बेलायत, फ्रान्स, रूस, चीन र जर्मनीबीच ऐतिहासिक आणविक सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको थियो । यसलाई संयुक्त व्यापक कार्य योजना ९व्ऋएइब्० भनिन्छ। यसको मुख्य उद्देश्य इरानको आणविक कार्यक्रमलाई सीमित गर्नु थियो ताकि इरानले आणविक हतियार विकास गर्न नसकोस् र बदलामा इरानलाई आर्थिक प्रतिबन्धबाट राहत दिइनेछ। २०१८ मा, ट्रम्पले अमेरिकालाई (जेसीपीओए) बाट बाहिर निकाले र यसलाई खराब सम्झौता भने ।

इजरायलले सुरुदेखि नै जेसीपीओएको विरोध गर्यो । उनको विश्वास छ कि यो सम्झौताले इरानको आणविक हतियार विकास गर्ने क्षमतालाई पूर्ण रूपमा रोक्न सक्दैन । यस क्षेत्रको एक मात्र आणविक हतियार शक्तिको रूपमा, यसले इरानी आणविक हतियारहरूले आफ्नो लागि खतरा निम्त्याउने महसुस गर्यो । २०१५ मा, नेतान्याहूले अमेरिकी कांग्रेसलाई सम्बोधन गर्दै भने, ‘यो एउटा नराम्रो सम्झौता हो, एकदमै नराम्रो सम्झौता ।’

अमेरिका र हुथी विद्रोहीबीच सम्झौता

मे ६, २०२५ मा, ट्रम्पले अमेरिकाले यमनमा हुथी विद्रोहीहरूमाथि बमबारी बन्द गर्ने घोषणा गरे । उनले भने कि इरानसँग जोडिएको हुथी समूहले महत्त्वपूर्ण समुद्री व्यापार मार्गहरू अवरुद्ध नगर्न सहमति जनाएको छ ।

ट्रम्पको घोषणापछि, ओमानले युद्धविरामको मध्यस्थता गरेको बताएको छ । यद्यपि, ओमान र ट्रम्पको विज्ञप्तिमा हुथी विद्रोहीहरू इजरायलमाथि आक्रमण रोक्न सहमत भए कि भएनन् भन्ने कुरा उल्लेख गरिएको छैन । यो सम्झौतालाई नेतान्याहूको रिससँग जोडिएको रूपमा हेरिएको थियो । पहिलो, ट्रम्पले हुथी विद्रोहीहरूमाथि आक्रमण रोके र इजरायललाई यस सम्झौतामा समावेश गरेनन् ।

डा. मुश्ताक हुसेन भन्छन्, ‘वास्तवमा ट्रम्पले नेतान्याहू सरकारमाथि दबाब दिइरहेका छन्, उनी चाहन्छन् कि युद्धविराम वा शान्ति सम्झौतामा सकेसम्म चाँडो हस्ताक्षर होस्, तर इजरायलमा नेतान्याहू जुन प्रकारको राजनीतिक दबाबमा छन्, त्यसलाई ध्यानमा राख्दै उनी दबाबमा यो लडाईं जारी राखिरहेका छन् ।’

खाडी देशहरूको भ्रमणको क्रममा ट्रम्पले सिरियाली राष्ट्रपति अहमद अल–शारालाई भेटे। यो असाधारण भेटघाट केही महिना अघिसम्म अकल्पनीय थियो । राष्ट्रपति अ–शारामाथि राखिएको १० मिलियन अमेरिकी डलरको इनाम डिसेम्बरमा हटाइएको थियो । यसपछि मंगलबार रियादमा आयोजित साउदी(अमेरिका लगानी मञ्चमा ट्रम्पले सिरियामाथि लगाइएको प्रतिबन्ध हटाउने घोषणा गरे ।

इजरायली मिडियाले प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूले राष्ट्रपति ट्रम्पलाई प्रतिबन्ध नहटाउन आग्रह गरेको रिपोर्ट गरेको छ । उनीहरू शारा र उनका एचटीएस सेनाहरूका, साथै विदेशी लडाकुहरू सहितका अन्य समूहहरूमाथि शंका गर्छन् ।

प्रश्न यो छ कि ट्रम्प किन यसो गरिरहेका छन् र उनी इजरायल किन गएनन् ? इजरायली राजनीतिक विश्लेषक अकिवा एल्डरको विश्वास छ कि डोनाल्ड ट्रम्पलाई थाहा छ कि नेतान्याहूले धोका दिइरहेका छन् र उनीसँग ट्रम्पलाई दिन केही छैन ।

अल जजीरासँग कुरा गर्दै एल्डर भन्छन्, ‘ट्रम्प आफ्नो पहिलो कार्यकालमा भन्दा पूर्ण रूपमा फरक छन्, उनले महसुस गरेका छन् कि नेतान्याहूले धोका दिइरहेका छन् र व्यापार बुझ्दैनन्, ट्रम्प युद्धको अन्त्य चाहन्छन्, उनी विश्वास गर्छन् कि युद्ध व्यवसायको लागि सही छैन, ट्रम्प पहिले एक व्यापारी हुन् र नेतान्याहूसँग उनलाई प्रस्ताव गर्न केही छैन, अब इजरायलले निर्णय गर्नुपर्छ कि यसको प्राथमिकता युद्ध हो वा ट्रम्पसँग वार्ता हो, मलाई लाग्दैन कि दुई अब एकसाथ आउन सक्छन् किनभने तिनीहरूको स्वार्थ एकअर्काको विपरीत छ ।’ जेरुसेलम पोस्टका पूर्व सम्पादक एवी मेयरको विचार अकिभा एल्डरभन्दा फरक छ ।

साउदी अरेबियाको अग्रणी प्रसारक अल अरेबियासँग कुरा गर्दै एभि मेयरले भने, ‘मलाई लाग्दैन कि ट्रम्प प्रशासनले इजरायललाई किनारा लगाइरहेको छ, दुई देशबीच मतभेद छन्, जुन कुनै पनि देशबीचको सम्बन्धमा सामान्य ह, उनले आज इजरायलको आत्मरक्षाको अधिकारको लागि आफ्नो समर्थन दोहोर्‍याएका छन्, मलाई लाग्छ कि यो एक अटल प्रतिबद्धता हो जुन प्रत्येक राष्ट्रपतिले कायम राख्नेछन्, चाहे त्यो जुनसुकै प्रशासन किन नहोस् ।’ समग्रमा, यस भ्रमणले दिएको सन्देशले ट्रम्पले चुनावी अभियानको समयमा वा त्यसको लगत्तै इजरायललाई दिएको अन्धा समर्थन अहिले देखिँदैन भन्ने संकेत गर्छ ।