नयाँ दिल्ली ८ साउन । विश्वको ठूलो प्रजातन्त्र भनिने भारतको राष्ट्रपति भएपछि उनको पहिलो प्रतिक्रिया थियो, ‘मैले यो कहिल्यै नसोचेको जिम्मेवारी पाएँ । म गरिबमात्र होइन कि तल्लो भनिने वर्गको नागरिक पनि हुँ । र मुलुकको सबैभन्दा ठूलो पदमा निर्वाचित भएर म त्यही वर्गका समग्र हिन्दुस्तानीको प्रतिनिधित्व गर्दै राष्ट्रपति भवन छिर्न लागेको छु ।’ ‘मैले राष्ट्रपति बन्ने लक्ष्य कहिल्यै पनि लिएको थिएन’ भावुक हुँदै उनले भने, ‘नसोचेको जिम्मेवारी पाएँ अब देश र जनताको सेवामा अझ बढी लाग्ने प्रण गदर्छु । मैले जुन जातिको प्रतिनिधित्व गर्दछु उनीहरूको हकअधिकारलाई मनन् गर्नु पनि मेरो धर्म हो । आज भारतको समग्र दलित आन्दोलनको जित भएको महशुस मलाई भएको छ ।’
बिहीबार साँझ भारतको १४औँ राष्ट्रपति निर्वाचित भएका रामनाथ कोविन्दका भावना हुन् यी । राष्ट्रपतिमा कोविन्दले ६५ प्रतिशतभन्दा केही बढी मत प्राप्त गरेको सार्वजनिक गरेलगत्तै सञ्चारमाध्यमलाई प्रतिक्रिया दिँदै आफ्ना भावनाहरू यसरी पोखे । त्यस समय उनले पूर्व राष्ट्रपतिहरू डा राजेन्द्रप्रसाद, एपिजे अब्दुल कलाम र केआर नारायणन्को पनि स्मरण गरे ।डा. राजेन्द्र प्रसाद र एपिजे अब्दुल कलामको स्मरण गर्दै उनले भने, ‘उनीहरूजस्तो विद्वान्को उत्तराधिकारी हुन पाउँदा गौरव महशुस भएको छ ।’ त्यसैगरी उनले स्मरण गरेका अर्का पूर्व राष्ट्रपति थिए केआर नारायणन् । ‘म जस्तै दलित भनिने वर्गको प्रतिनिधित्व गरेर आजभन्दा धेरै वर्षअघि भारतको यो सबैभन्दा उच्च पदमा पुग्ने उनको योगदान पनि यो देशमा कम्तीको छैन’ उनको भनाइ थियो ।
नवनिर्वाचित राष्ट्रपति कोविन्दको अझबढी कृतज्ञता आफूलाई विश्वास गरेका मतदाताहरूप्रति थियो । भन्दै थिए ‘मलाई त अझै पनि बिहारको कानपुर गाँउमा नै छु जस्तो लाग्छ, तर, तपाईंहरूले मजस्तो एक गाँउले किसानको छोरालाई यो गरिमामय पदमा पु¥याइदिनुभयो । म अब भारतीय जनताको सर्वोत्तम हितका लागि मात्र काम गर्ने सपथ तपाईंहरूसँग लिन्छु, यो मेरो प्रतिबद्धता हो ।’यता दलित समुदायको राष्ट्रपति देशले पाएको सगर्व घोषणा भइरहँदा पराजित उम्मेदवार पनि दलित नै थिइन् । दलित समुदायकै र त्यो पनि महिला । अनि त्यतिमात्र नभएर यसअघि सभामुख चलाइसकेकी महिला थिइन् मिरा कुमार । आफूसँग पराजित उनलाई पनि धन्यवाद दिन कोविन्दले छुटाएनन् । उनले भने, ‘भारतीय दलित आन्दोलनमा उनको ठूलो योगदान छ मिरा कुमारलाई मेरो धन्यवाद र शुभकामना छ ।’ भारतीय कांग्रेसको गठबन्धनकी उनले करिब ३५ प्रतिशत मत प्राप्त गरेकी थिइन् ।
संवाददातासँग मिरा कुमार भन्दै थिइन्, ‘म पराजित भए पनि मेरो विचारधाराको लडाई जारी छ । जातीय विभेद विरुद्ध मेरो संघर्ष जारी रहन्छ, सामाजिक न्याय, पारदर्शिता र धार्मिक निरपेक्षता सहितको मुलुक मेरो चाहाना हो । उनले यो प्रतिक्रिया दिइरहँदा विश्लेषकहरू भन्दै थिए ‘दलित समुदायका राष्ट्रपति त भारतले पहिले नै पाइसकेको थियो, दलित महिलालाई पनि बनाएर नयाँ इतिहास भारतले रचेको भए राम्रो हुन्थ्यो ।’ कानुनको राम्रो ज्ञाता, गरिब किसान एवं दलित समुदायबाट प्रतिनिधित्व गर्ने कोविन्द उत्तर प्रदेशबाट राष्ट्रपति हुने पनि पहिलो व्यक्ति थिए । सत्तारुढ दलले दलित समुदायबाट उम्मेदवार बनाएपछि प्रतिपक्षी दल भारतीय कांग्रेसले पनि पूर्व सभामुख मीरा कुमारलाई अघि सारेको थियो । दुवै गठबन्धनबाट उम्मेदवार घोषणा भइसकेपछि भारतीय टेलिभिजन आजतकले भनेको थियो ‘भाजपाले दलितलाई अघि सा¥यो भने कांग्रेस गठबन्धनले झन १ कदम अघि बढेर दलित महिलालाई उठायो ।’
७१ वर्षीय पूर्व वकील तथा राज्य सरकारका गभर्नर भइसकेका सिमान्तकृत दलित समुदायका कोविन्दलाई राष्ट्रपतिको उम्मेदवारका रूपमा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको सत्तारुढ दल भारतीय जनता पार्टी गठबन्धनका तर्फबाट उनको नाम मनोनयन भएको थियो । विपक्षी गठबन्धनका उम्मेदवारलाई झन्डै दोब्बर मतान्तरले पराजित गर्दै भारतीय जनता पार्टीका नेता कोविन्द भारतको १४औं राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएका हुन् । कोविन्द राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएसँगै भारतमा १ अभियानको निकै प्रचार गरिएको छ भने जस्तो भारतीय जनता पार्टीका हिन्दूवादी आलोचनालाई केही हदसम्म भए पनि यसले सकारात्मक जवाफ दिने भएको छ । भारतीय जनता पार्टी हिन्दूवादी पार्टी हो र भारतमा अहिले पनि कतिपय स्थानामा कायमै रहेको छुवाछुतको अवस्था बढी हिन्दू कट्टरपन्थीहरूमा छ ।
त्यसैले पनि भारतका २० करोडभन्दा केही बढी दलितमा भारतीय कांग्रेस पार्टीले धर्म निरपेक्षता र हिन्दू कट्टरपन्थ अन्त्यको नारा अघि सारेको थियो । दलित समुदायमा भाजपाको हिन्दू कट्टरपन्थको अपहेलना भएको आरोप कांग्रेसको रहेकोमा दलितलाई नै राष्ट्रपतिमा जिताएपछि भारतमा यो नयाँ विषयले चर्चा पाएको हो । त्यसैले यतिखेरका भारतीय सञ्चारहरूमा एक खालको चर्चा छ–भारतमा दोस्रो दलित राष्ट्रपति भनेर । यो जितसँगै सत्तामा तथा आगामी संसदीय निर्वाचनमा समेत अब प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको थप बलपुग्ने विश्वास समेत विश्लेषकहरूले व्यक्त गरिरहेका छन् । कोविन्दलाई राष्ट्रपति बनाएसँगै अछुत भनिने भारतीय दलित समुदायलाई भाजपाले महत्वपूर्ण सन्देश दिएको उनीहरूको दाबी छ । भारतको करिब १ अर्ब ३० करोड जनसंख्यामा करिब २० करोड जनसंख्या गरीब दलित समुदायको रहेको छ ।
उनी भारतीय इतिहासमा दलित समुदायबाट राष्ट्रपति बन्ने दोस्रो व्यक्ति हुन् । यसअघिका राष्ट्रपतिमा यसै समुदायबाट केआर नारायणन् थिए । नारायणन् भारतका नवौँ राष्ट्रपति थिए । उनी सन् १९९७ मा भारतको नवौँ राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएका थिए । भारतीय कूटनीतिक सेवामा कार्यरत उनी कैयौँ देशको राजदूत समेत भएका थिए । पछि इन्दिरा गान्धीको अनुरोधमा राजनीतिमा आएका उनी लोकसभा सदस्य निर्वाचित भए । कांग्रेसको प्रस्तावमै नारायणन् राष्ट्रपति भएका थिए । सन् १९४५ को अक्टोबर १ मा उत्तर प्रदेशको कानपुरमा जन्मेका कोविन्द साधारण किसानका छोरा हुन् । कानपुर विश्व विद्यालयबाट कानुन विषयमा स्नातक गरेका उनले वकालत पेसामा धेरै समय ब्यतित गरेका थिए ।
उनी वकिल हुँदैदेखि भारतमा छुवाछुतविरुद्धको आन्दोलनमा लागेका थिए । उनी एकजना दलित नेताका रूपमा पनि स्थापित छन् । साथै उनले भारतीय प्रधानमन्त्री मोरारजी देसाइँको स्वकीय सचिवका रूपमा पनि काम गरे । उत्तर प्रदेशबाट २ पटकसम्म राज्य सभाको सदस्य रहेका उनी बिहारका गभर्नर थिए । विपक्षीमा रहँदा मात्र राजनीतिक दलहरूले दलितका मुद्दा उठाउने तर सरकारमा पुगेपछि भने दलित मुद्दा र हक अधिकारमा मौनजस्तो रहने भन्दै अहिले पनि दलितले आवाज उठाउने गरेका छन् । त्यस्तै दलहरूले एकाध व्यक्तिलाई उच्च पदमा पु¥याउने र उदाहरणका रूपमा देखाउने गर्नाले पनि भारतमा दलित समुदायको उत्थान र हक अधिकारको रक्षा हुन नसकेको विश्लेषकहरू बताउँछन् । भारतीय सञ्चारले यतिखेर पनि यो विश्लेषणमार्फत पनि सरकारको ध्यानाकर्षण गराइरहेका छन् ।
प्रतिक्रिया