विकास बैंकको भूमिका अग्रणी

पुस ०६८ को तथ्यांकअनुसार देशमा हाल सञ्चालित ३२ वटा वाणिज्य बैंक, ८८ वटा विकास बैंक, ७८ वटा वित्त कम्पनी, २२ वटा लघुवित्त कम्पनी, १६ वटा सहकारी संस्था र ३७ वटा गैरसहकारी संस्था गरी जम्मा  दुई सय ७३ वटा संस्था रहेका छन् । ‘क’, ‘ख’ र ‘ग’ वर्गका वित्तीय संस्थाको कुरा गर्ने हो भने काठमाडौं उपत्यकाबाहिर सबैभन्दा बढी केन्द्रीय कार्यालय रहेका संस्था भनेका विकास बैंक नै हुन् ।
विकास बैंकहरूले पूर्वमेचीदेखि पश्चिम महाकालीसम्मका सहरी, अर्धसहरी, ग्रामीण, हिमाल, पहाड र तराईका जनतालाई बैंकिङ सेवाको दायरामा समेट्न सफल भएका छन् । सम्बन्धित क्षेत्रमा आर्थिक गतिविधिको विस्तार हुनाका साथै स्थानीय स्तरमा सक्दो रोजगारीको सिर्जना गर्न पनि सफल भएका छन् । भौगोलिक विकटता भएको ठाउँमा विगतमा रेमिट्यान्स लिन आमजनतालाई दुईदेखि तीन दिनसम्म सदरमुकाम हिँडेर संकलन गर्नुपथ्र्यो भने आजभोलि बैंक तथा वित्तीय संस्थाको विस्तारले गर्दा आमनागरिक विगतको जस्तो कठिनाइ भोग्न बाध्य छैनन् । सहजै आफ्नो घरदैलो वा छिमेकमा खुलेका बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट सेवा प्राप्त गरिरहेका छन् । नेपालीहरूको प्राप्त रेमिट्यान्सको ९४ प्रतिशत अंश उपभोगमा खर्च भइरहेको छ । तिनले त्यसको ६ प्रतिशत मात्र बचत गरिरहेका छन् भन्ने विवरण एक अध्यनले देखाएको छ । यदि हामीले प्राप्त गरेको रेमिट्यान्स उत्पादनशील क्षेत्रमा लगानी गर्ने हो भने आर्थिक विकास र विस्तारमा मुलुककै कायापलट हुनसक्नेमा कसैको दुई मत नहोला ।
बैंक तथा वित्तीय संस्था भनेका मुलुकका आर्थिक उत्थानका प्रतिविम्ब हुन् । स-सानो कर्जादेखि मझौला खालका उद्योग व्यवसाय र हाइड्रोपावर क्षेत्रमा विकास बैंकहरूले कर्जा लगानी गर्दै आइरहेका छन् । स्थानीय स्तरमा स्रोत परिचालन गरी बचतमा आर्कषक ब्याज पनि प्रदान गरिरहेका छन् । वास्तवमा भन्ने हो भने विकास बैंक नेपाली नागरिकका लागि आर्थिक उन्नतिका सारथी बनेका छन् । राष्ट्रले अवलम्बन गरेको आर्थिक उदारीकरणको नीतिलेे गर्दा र नेपाल राष्ट्र बैंकको अभिभावकीय नेतृत्वले गर्दा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको विस्तार राम्ररी भएको हो भन्न सकिन्छ ।
ग्रामीण क्षेत्रमा विकास बैंकहरू सबैभन्दा बढी ३३.४ प्रतिशत शाखा सञ्चालन गरी प्रथम स्थान ओगट्न सफल भएको छन् भने दोस्रो स्थानमा वाणिज्य बैंकहरू ११.५ र वित्त कम्पनी ८.९ प्रतिशत गरी तेस्रो स्थान ओगट्न सफल भएका छन् । त्यसैगरी निक्षेपका दृष्टिले ग्रामीण क्षेत्रको निक्षेप १५.४ प्रतिशत संकलन गरी विकास बैंक प्रथम स्थान ओगट्न सफल भएको छ । वाणिज्य बैंक ३.५ प्रतिशत संकलन गरी दोस्रो र वित्त कम्पनी २.३ प्रतिशत गरी तेस्रो स्थान ओगटेको छ ।
ग्रामीण क्षेत्रमा कर्जा प्रवाहको दृष्टिकोणले पनि विकास बैंक सबैभन्दा अब्बल रहेका छन् । विकास बैंकले ग्रामीण क्षेत्रमा ११.१ प्रतिशत कर्जा प्रदान गरी प्रथम स्थान ओगट्न सफल भएको छ भने १.२ प्रतिशत कर्जा लगानी गरी दोस्रो स्थान ओगटेको छ भने वित्त कम्पनीले १.० प्रतिशत कर्जा लगानी गरी तेस्रो स्थानमा रहेको देखिन्छ । यस तथ्यांकबाट पुष्टि के हुन्छ भने विकास बैंकहरूका ग्रामीण क्षेत्रमा बढी शाखा सञ्चालित छन् भने ग्रामीण क्षेत्रमा निक्षेप संकलन पनि बढी नै छ । विकास बैंकहरूले ग्रामीण क्षेत्रमा कर्जा लगानी पनि सबैभन्दा बढी गरेका छन् । यसर्थ ग्रामीण क्षेत्रको विकासमा विकास बैंकहरूको अग्रणी भूमिका रहेको भन्नुमा अतिशयोक्ति नहोला ।