भारतीय सेनाकी कर्नेल सोफिया कुरेशीविरुद्ध टिप्पणी गर्ने विजय शाह को हुन ? सर्वोच्चले किन गरायो सचेत ?

काठमाडौं । भारतको सर्वोच्च अदालतले मध्य प्रदेशका मन्त्री विजय शाहलाई सेनाकी प्रवक्ता एवं कर्नेल सोफिया कुरेशीविरुद्ध विवादाष्पद टिप्पणी गरेकोमा सचेत गराएको छ । आफूविरुद्ध मुद्दा दर्ता गर्न उच्च अदालतको आदेशविरुद्ध शाहले सर्वोच्च अदालतमा निवेदन दिएका थिए ।

शाह मध्य प्रदेशको मोहन यादव सरकारमा आदिवासी मामिला मन्त्री हुन् । मे १४ मा मध्य प्रदेश उच्च अदालतले कर्नेल सोफियाको बारेमा उनको टिप्पणीको बारेमा स्वचालित रूपमा ध्यान दियो भने राज्य प्रहरी महानिदेशक (डीजीपी) लाई उनको विरुद्ध एफआईआर दर्ता गर्न निर्देशन दियो ।

मध्य प्रदेशका मुख्यमन्त्री मोहन यादवको कार्यालयले बुधबार राति अबेर जानकारी दिएको थियो कि उच्च अदालतको आदेशपछि मुख्यमन्त्रीले कारबाही गर्न निर्देशन दिएका छन् । तर, विवाद बढ्दै गएपछि शाहले माफी मागेका थिए । उनले भने, ‘मैले हालसालै दिएको अभिव्यक्तिको लागि म हृदयदेखि नै लज्जित र दुःखी मात्र छैन, जसले हरेक समुदायको भावनामा चोट पुर्‍याएको छ, तर म यसको लागि माफी पनि चाहन्छु ।’

विजय शाहले सोफिया कुरेशी देशकी दिदी भएको र उनले राष्ट्रप्रतिको कर्तव्य निर्वाह गर्दै जात र समाजभन्दा माथि उठेर काम गरेको बताए। उनी हाम्री बहिनीभन्दा पनि बढी सम्मानित छन् । उनले भने, ‘आज म आफैँप्रति लज्जित छु, म सम्पूर्ण समाज र समुदायसँग माफी माग्छु, म सधैँ बहिनी सोफिया र देशको सम्माननीय सेनालाई सम्मान गर्छु र आज म सबैबाट हात जोडेर हार्दिक माफी चाहन्छु ।’

मध्य प्रदेश उच्च अदालतले पनि उनीविरुद्ध दायर गरिएको एफआईआरको बारेमा मध्य प्रदेश प्रहरीमाथि कडाइ देखाउँदै उनको भाषणको आपत्तिजनक अंशको बारेमा एफआईआरमा दर्ता हुनुपर्ने धाराहरू दर्ता नभएको बताएको छ । अदालतले भनेको छ कि अदालत आफैंले प्रहरीको निगरानी गर्नेछ ।

के भन्यो सर्वोच्च अदालतले ?

यो मुद्दा बिहीबार सर्वोच्च अदालतको मुख्य न्यायाधीशको पदभार ग्रहण गरेका न्यायाधीश बीआर गवईको इजलासमा परेको थियो । जसमा एफआईआरमाथि रोक लगाउन माग गरिएको थियो ।

यस विषयमा टिप्पणी गर्दै प्रधानन्यायाधीश बीआर गवईले भने, ‘तपाईं कस्तो प्रकारको बयान दिइरहनुभएको छ ? संवैधानिक पदमा रहेका व्यक्तिबाट निश्चित स्तरको मर्यादाको अपेक्षा गरिन्छ, जब देश यति गम्भीर परिस्थितिबाट गुज्रिरहेको छ, प्रत्येक शब्द जिम्मेवारीपूर्वक बोल्नुपर्छ ।’

विजय शाहका वकिलले तर्क गरे, ‘एफआईआर रोक्नुपर्, उच्च अदालतले आफ्नो क्षेत्राधिकार नाघेको छ, मेरो सुनुवाइ नभएसम्म थप कारबाही गर्नु हुँदैन ।’ यसमा प्रधानन्यायाधीशले उनलाई उच्च अदालत जान भने, तर पछि शुक्रबार मुद्दाको सुनुवाइ गर्न राजी भए ।

के भनेका थिए विजय शाहले ?

गत आइतबार इन्दौर जिल्लाको महूको राईकुण्डा गाउँमा भाजपा नेता तथा मन्त्री विजय शाहले एक कार्यक्रमलाई सम्बोधन गरिरहेका थिए । उनको सम्बोधनको भिडियो सोमबार सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भयो ।

जसमा उनले भारतीय सेनाकी पहिलो महिला पैदल सेना अधिकारी कर्नल सोफिया कुरेशीलाई ‘आतंककारीकी बहिनी’ भनेर वर्णन गरेको आरोप छ । भिडियो भाइरल भएपछि, मध्य प्रदेशमा मात्र नभई देशभरि मानिसहरूले शाहको विरोध गरेका छन् । विपक्षी कांग्रेसले उनको भनाइलाई अस्वीकार्य र उत्तेजक भनेको छ र भाजपाले विजय शाहलाई निष्कासन गर्नुपर्ने माग गरेको छ ।

कांग्रेस नेता अरुण यादवले ट्विटरमा लेखेका छन्, ‘सरकारले तुरुन्तै मन्त्री विजय शाहविरुद्ध एफआईआर दर्ता गर्नुपर्छ र उनलाई पार्टीबाट निष्कासन गर्नुपर्, पहिलो नजरमा, माननीय उच्च अदालतले भारतीय सेना र आफ्नो राष्ट्रिय कर्तव्य पूरा गर्ने भारतीय छोरी कर्नेल सोफिया कुरेशी जीको बारेमा मन्त्री विजय शाहको अभिव्यक्तिलाई सेना, यसको पहिचान र मनोबलको अपमानको रूपमा लिएको छ ।’

को हुन् विजय शाह ?

विजय शाहको पूरा नाम कुँवर विजय शाह हो । उनी आठ पटकका विधायक हुन् । १९९० मा पहिलो पटक उनले भाजपाको टिकटमा चुनाव जितेका थिए । मध्य प्रदेशको खाण्डवा जिल्लाको हरसुद विधानसभा क्षेत्रमा उनको राजनीतिक प्रभुत्व छ । यो गोन्ड आदिवासी बहुल क्षेत्र हो ।

उनले यहाँबाट १९९३, १९९८, २००३, २००८, २०१३, २०१८ र २०२३ मा चुनाव जितेका थिए । उनी मध्य प्रदेशका पूर्व मुख्यमन्त्री शिवराज सिंह चौहानको तेस्रो मन्त्रिपरिषद्मा शिक्षामन्त्री र चौथो मन्त्रिपरिषद्मा वनमन्त्री थिए ।

भोपालका वरिष्ठ पत्रकार सचिन श्रीवास्तव, जसले राजनीतिक मामिलामा रिपोर्टिङ गर्छन्, भन्छन् कि विजय शाह मकदाई राज्यको गोन्ड राजपरिवारबाट आएका हुन् र आफैँ पनि आदिवासी हुन् ।

मध्य प्रदेशको राजनीतिबारे जानकार पत्रकारहरू भन्छन् कि विजय शाहलाई राजनीति विरासतमा मिलेको छ । उनका भाइ संजय शाह टिम्रिनबाट विधायक थिए । उनले शिवराज सिंह चौहानकी श्रीमतीमाथि अभद्र टिप्पणी गरे । शाहले महिलाहरूको बारेमा आपत्तिजनक टिप्पणी गरेको यो पहिलो पटक होइन ।

वरिष्ठ भोपाल पत्रकार गिरिजा शंकरले भने, ‘विजय शाहले यस्ता धेरै टिप्पणी गरेका छन्, उनले पहिले पनि यस्ता टिप्पणी गरेका छन् ।’ उनले भने कि २०१३ मा मध्य प्रदेश विधानसभा चुनावको समयमा उनले झाबुआमा एक सरकारी कार्यक्रममा तत्कालीन मुख्यमन्त्री शिवराज सिंह चौहानकी श्रीमतीमाथि दोहोरो अर्थ लाग्ने टिप्पणी गरेका थिए ।

यो टिप्पणीबाट शिवराज सिंह यति रिसाए कि विजय शाहले राजीनामा दिनुपर्यो । तर राजीनामा दिएको चार महिनापछि उनलाई फेरि शिवराज सिंहको मन्त्रिपरिषदमा समावेश गरियो । वरिष्ठ पत्रकार सचिन श्रीवास्तव भन्छन् कि महिलाहरूको बारेमा अश्लील टिप्पणी गर्ने धेरै घटनाहरू छन् ।

सचिन श्रीवास्तवले भने, ‘एक पटक आदिवासी छात्राहरूको छात्रावासको भ्रमणको क्रममा, उनले उनीहरूलाई दुई–दुई वटा टि–शर्ट दिनुपर्ने बताएका थिए, यो अभद्र टिप्पणीको लागि उनको व्यापक निन्दा गरिएको थियो ।’

उनले अर्को घटना सुनाए कि २०१८ मा शिक्षक दिवस समारोहमा मन्त्री विजय शाहले भनेका थिए, ‘यदि तपाईंले आज गुरुको सम्मानमा ताली बजाउनुभएन भने, अर्को जन्ममा घर–घर गएर ताली बजाउनु पर्नेछ ।’ उनको यो भनाइको ट्रान्सजेन्डर समुदायले धेरै विरोध दर्ता गरेको थियो ।

उनले भने, ‘सेप्टेम्बर २०२२ मा खाण्डवामा एक सभालाई सम्बोधन गर्ने क्रममा विजय शाहले कांग्रेस नेता राहुल गान्धीको बारेमा विवादास्पद टिप्पणी गरेका थिए, जब उनले भनेका थिए, यदि कुनै केटा ५०–५५ वर्षको हुन्छ र विवाह गर्दैन भने, मानिसहरू सोध्छन् कि कुनै कमी छ कि ? ।’

विजय शाह सुरुदेखि नै भाजपासँग सम्बन्धित थिए। उनका भाइ संजय शाह पनि पहिले कांग्रेस र त्यसपछि भाजपामा राजनीतिमा संलग्न रहे र विधायक पनि भए । सचिन श्रीवास्तवले भने, ‘वास्तवमा, धेरै प्रयास गर्दा पनि, भाजपामा आदिवासी नेतृत्व उदय हुन सकेन र विजय शाहको दाबी अक्षुण्ण छ ।’

गिरिजा शंकर यसलाई भारतीय राजनीतिक बाध्यता भन्छन् । ‘जाति सामाजिक आधार भएका नेताहरूलाई राख्नु भारतीय राजनीतिको बाध्यता हो, यो कांग्रेस, भाजपा वा अन्य सबै दलहरूको लागि सत्य हो, आदिवासी नेतृत्वको अभावका कारण विजय शाहले आफूलाई सबैभन्दा वरिष्ठ आदिवासी नेता भन्छन् ।’