एजेन्सी । विपक्षीहरूले क्यानडामा विदेशी हस्तक्षेपको मुद्दा उठाइरहेका छन् । चीन र रुसले क्यानडाको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप गरेको आरोप लगाइएको छ । त्यसैले क्यानडासँग चीन र रुसको सम्बन्ध तनावपूर्ण छ । अब क्यानडाका प्रधानमन्त्री जस्टिन ट्रुडोले खालिस्तान समर्थक सिख नेता र त्यहाँका नागरिक हरदीप सिंह निज्जरको हत्यामा भारत सरकारका एजेन्ट संलग्न हुन सक्ने बताएका छन् ।
यो आरोप लगत्तै क्यानाडाली मिडियामा भनिएको छ कि पहिले चीन र रुसको नाम विदेशी हस्तक्षेपमा सामेल थियो तर अब भारतलाई पनि सामेल गरिएको छ । तर, भारतले क्यानडाका यी आरोपहरूलाई पूर्ण रूपमा अस्वीकार गरेको छ र क्यानडाले आफ्नो भूमिमा खालिस्तानीहरूलाई आश्रय दिने मुद्दालाई मोड्नका लागि यस्ता मनगढन्ते आरोप लगाएको बताएको छ ।
ट्रुडोको आरोपपछि क्यानडा र भारतबीचको सम्बन्ध चिसिएको छ । यस्तो अवस्थामा यो चीनका लागि पश्चिमलाई घेरा हाल्ने अवसर भएको बताइएको छ । क्यानडाली मिडियामा भनिएको छ कि चीनले सम्पूर्ण विवादको फाइदा उठाउन सक्छ । क्यानडा यस मामिलामा अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन जुटाउनमा संलग्न छ । अमेरिका र अष्ट्रेलियाले भारतलाई अनुसन्धानमा सहयोग गर्न अपिल गरेका छन् ।
विबबादमा चीनको प्रवेश
तर अब यो विवादमा चीन पनि फसेको छ । चीनको सत्तारुढ कम्युनिष्ट पार्टीको मुखपत्र ग्लोबल टाइम्सले आफ्नो एउटा लेखमा जी २० सम्मेलनका क्रममा प्रधानमन्त्री मोदी र ट्रुडोबीचको भेटका अभिव्यक्तिबाट यो संकेत भएको जनाएको छ ।
ग्लोबल टाइम्सले लेख्छ, ‘पश्चिमी देशहरूले मानवअधिकारको रक्षक भएको दाबी गर्छन् र यसका लागि दिनहुँ अन्य देशहरूको आलोचना गर्छन्, तर यो देशले उनीहरूलाई कथित भारतीय लोकतन्त्रको लागि प्रशंसा गर्दछ, जुन मुख्यतया भू– राजनीतिक स्वार्थद्वारा प्रेरित छ । भारतलाई आफ्नो चीन विरोधी एजेन्डामा समावेश गर्न ।’
अखबारले लेख्छ कि पश्चिमी देशहरूले भारत र लोकतन्त्र बीचको भिन्नता राम्ररी बुझेका छन्, तर आफ्नो फाइदाको लागि, तिनीहरू भारतमा भइरहेको मानवअधिकार उल्लंघन र घरेलु जातीय अल्पसंख्यकहरूमाथि हुने अत्याचारहरूमा आँखा चिम्लिन तयार छन् ।
लेखमा भनिएको छ कि पश्चिमको यो दोहोरो नीतिले उनीहरूको पाखण्डलाई पर्दाफास गर्ने काम गर्छ । भारत र क्यानडाबीचको बढ्दो विवादबाट चीनलाई फाइदा पुग्ने विज्ञहरुको विश्वास छ । अहिलेसम्म, क्यानाडामा विदेशी हस्तक्षेपको बारेमा बक्तव्य धेरै हदसम्म चीनमा केन्द्रित छ । क्यानडाले चीनले आफ्नो लोकतन्त्रलाई कमजोर बनाएको आरोप लगाउने गरेको छ ।
तर हरदीप सिंह निज्जरको हत्यामा भारतको संलग्नता रहेको आरोपले यो कथालाई नयाँ दिशा दिएको छ ।
चीनलाई फाइदा
क्यानाडाको समाचार वेबसाइट टोरन्टो स्टारमा प्रकाशित एक लेखमा, विलानोभा विश्वविद्यालयको चार्ल्स विगर स्कूल अफ लका अन्तर्राष्ट्रिय कानूनका सहायक प्राध्यापक, प्रेस्टन जोर्डन लिमले चीनले कसरी सम्पूर्ण विवादलाई प्रभाव पार्न सक्छ भनेर लेखेका छन् ।
जोर्डन लिम भन्छन् कि क्यानडा र भारत बीच बढ्दो विवादले पश्चिमी क्याम्पमा हलचल छ, यसले चीन विरुद्धको एकता छाँयामा पर्नेछ ।
जोर्डन लिमले क्यानडा र भारतबीच बढ्दो विवादले पश्चिमी आलोचनालाई उत्तेजित गरिरहेको छ किनभने यसले चीनविरुद्धको एकतालाई छाँयामा पार्नेछ ।
क्यानडाले भारतविरुद्ध कुनै ठोस प्रमाण उपलब्ध गराउन सकेमा विदेशी हस्तक्षेपलाई नयाँ तहमा पु¥याउने उनको भनाइ छ । चीनले पनि यस्तो खुलेर व्यवहार नगरेको उनीहरुको भनाइ छ । यद्यपि यो सत्य हो कि चिनियाँ एजेन्टहरू उइघुर मुस्लिमहरूलाई सिनजियाङमा फिर्ता ल्याउन अपहरणमा संलग्न छन् । यदि यस मामिलामा भारतको भूमिका खेल्न आयो भने यो गेम चेन्जर हुनेछ ।
इन्डो–प्यासिफिकमा चीनलाई फाइदा
चीन र क्यानडाबीचको सम्बन्धमा लामो समयदेखि तनाव छ । क्यानडाले चीनले आफ्नो आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप गरेको आरोप लगाएको छ ।
दुई देशबीचको तनावको असर इन्डोनेसियाको बाली सहरमा भएको जी–२० शिखर सम्मेलनमा पनि देखिएको थियो ।
त्यसबेला सी जिनपिङ जस्टिन ट्रुडोसँग रिसँउका थिए । उनले ट्रुडोलाई भनेका कुरा अखबारमा लीक भएकोमा उनी रिसाएका थिए ।
सी जिनपिङले जस्टिन ट्रुडोलाई भनेको कुराको भिडियो सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएको थियो । भिडियोमा सी जिनपिङले जस्टिन ट्रुडोलाई भन्दै थिए, ‘तपाईले हामीबीचको कुराकानी मिडियामा सेयर गर्नमिल्दैन । यो केवल सत्य मात्र होइन । यस्तो पाराले कूटनीति यसरी चल्दैन ।’
सी जिनपिङले जस्टिन ट्रुडोलाई भनेका थिए्, ‘हामीले जे पनि कुरा गर्यौं त्यो अखबारमा लीक भयो ।’ यो केवल सत्य मात्र होइन । यो वार्ताको माध्यम कुर्न तरिका भएन ।
सार्वजनिक स्थानमा निकै सावधानी अपनाउने सी जिनपिङ इन्डोनेसियामा बिल्कुलै फरक देखिन्थे । चीन र क्यानडा इन्डो प्यासिफिकमा आमनेसामने थिए ।
युरोप र अमेरिकाजस्तै क्यानडाले पनि भारतलाई इन्डो–प्यासिफिकको प्रमुख खेलाडीको रूपमा हेर्छ । किनभने यी लोकतान्त्रिक देशहरू हुन् र तिनीहरूको साझा मूल्यहरू पनि छन्, भारत क्यानाडाको लागि महत्वपूर्ण छ ।
क्यानडाले आफ्नो इन्डो–प्यासिफिक रणनीतिमा चीन अस्थिरता उत्पन्न गर्ने विश्वव्यापी शक्ति भएको बताएको छ । तसर्थ, क्यानडाको रणनीति चीनको सामना गर्न आफ्ना सहयोगीहरूसँग मिलेर काम गर्ने हो ।
क्यानडाले आफ्नो रणनीतिमा चीनले आफ्नो उदयको कारण बनेका अन्तर्राष्ट्रिय नियमहरूलाई अस्वीकार गर्ने प्रयास गरिरहेको बताएको छ । चीनले जसरी सैन्यीकरण गरिरहेको छ र यहाँको सामुद्रिक र हवाई मार्गलाई नियन्त्रण गर्न खोजेको छ, त्यसले अन्तर्राष्ट्रिय प्रणालीमा ठूलो खतरा निम्त्याउन सक्छ ।
चीनले आफ्नो आर्थिक, कूटनीतिक र आक्रामक सैन्य तथा प्रविधि क्षमता बढाउन यस्ता कुरामाँ ठूलो लगानी गरिरहेको छ ।
क्यानडाले यस रणनीतिमा भारतलाई आफ्नो प्राकृतिक सहयोगी मानेको छ तर निज्जर हत्या विवादपछि दुई देशबीचको बढ्दो दूरीले क्यानडाको यो रणनीतिलाई कमजोर बनाउने र चीनसँग लड्न बनेको एकतालाई नोक्सान पुग्ने छ ।
पश्चिमका लागि गाह्रो
संयुक्त राज्य अमेरिकाले निज्जरको हत्याको आरोपमा चिन्ता व्यक्त गर्दै क्यानडाको अनुसन्धान अगाडि बढाउन र अपराधीहरूलाई न्यायको दायरामा ल्याउन आग्रह गरेको छ ।
क्यानडासँग बढ्दो विवादले बेलायत र अष्ट्रेलियासँगको भारतको सम्बन्धलाई पनि असर गर्न सक्छ, किनभने यी देशहरूमा सिखहरूको ठूलो जनसंख्या छ ।
बेलायतले पनि क्यानडाले उठाएका गम्भीर चिन्ताहरूलाई ध्यानपूर्वक सुनिरहेको र अनुसन्धान पूरा हुनको लागि पर्खिरहेको बताएको छ । अहिले पश्चिमा देशहरु अनुसन्धानको नतिजाको पर्खाइमा छन् तर प्रश्न यो छ कि भारतको संलग्नता पाइएमा पश्चिमा देशहरुले के गर्लान् ?
यो स्थितिमा उनीहरूका लागि विधिको शासनको सिद्धान्तको पक्ष लिने वा राजनीतिक आवश्यकताको पक्ष लिने भन्ने एउटा रोज्नु पर्ने हुने विज्ञहरू विश्वास गर्छन् ।
प्रतिक्रिया