सन् १९९७ मा पहिलो साफ च्याम्पियनसीपमा नेपाली टोली पहिलो चरणबाट बाहीरिएपछि नै नेपालले एन्फा एकडेमीको सोच अघि सार्यो । एन्फा एकेडेमीको थुप्रै ब्याच नेपाली फुटबलमा छाए । थुप्रै स्टार जन्मीए । ०६० मा पहिलो पटक फ्रेन्ड्स क्लब र ब्वाइज स्पोर्ट्स क्लबको प्रतिनिधित्व गर्दै एन्फा एकडेमीमा फटबलर मैदानमा छाएका थिए । त्योभन्दा उत्कृष्ट आँकिएको थियो, दोस्रो ब्याच । सन्दिप राई, निराजन खड्का, सुरज खर्बुजा, ज्ञानेन्द्र आले, शिशिर अधिकारी, युविक श्रेष्ठ र दीपेन्द्र श्रेष्ठ सबै एकसे एक थिए । तीमध्ये थुप्रै फुटबलको मैदानमा रहि रहेनन् । ‘क्यारियर’ का लागि अन्य बाटा उपयुक्त लाग्यो । यीमध्ये थोरै मात्र फुटबलमा सक्रिय रहिरहे । यीमध्यकै प्रतिभासाली फुटबलर सन्दिप राई यस बर्ष एनसेल उत्कृष्ट बर्ष खेलाडी भए । २० प्रतिसत प्रशिक्षक, २० प्रतिसत सञ्चारकर्मी र ६० प्रतिसत आमव्यक्तिको मतदानबाट उत्कृष्ट खेलाडीको चयन गरिएको थियो । सन्दिपलाई पछयाउने क्रममा भरत खवास दोस्रो र अनील गुरुङ तेस्रो भए ।
एन्फा एकडेमीको स्थापनको यो १६ बर्षमा अनतर्राष्ट्रिय फुटबलमा गरिएको कमजोर प्रदर्शनका कारण एन्फा एकडेमीको स्थापनाको औचीत्यबारे बारम्बार प्रश्न उठिरह्यो । तर, परिणाम जे भए पनि फुटबल संघ एउटै कुरामा सफल रह्यो । लगातार कर्पोरेट हाउसलाई फुटबलको दुनियाँमा प्रवेश गराउने र फुटबलको दुनियाँलाई आर्थिक तेजीतर्फ उकास्ने कुरामा फुटबल संघले एउटा माथिल्लो उचाई प्राप्त गर्यो । पछिल्ला केही बर्ष फुटबलरले व्यक्तिगत पुरस्कार पाउने क्रम बढ्दै गयो । रुपक स्मृति पुरस्कारको रुपमा धेरैले मोटरसाइकल पाए भने केहीले कार पाए । यसरी कार पुरस्कार पाउनेमा सन्दिप तेस्रो फटबुलर बने । यस अघि हरि खड्का र उपेन्द्रमान सिंहले कार पुरस्कार पाएका थिए ।
एनसेल र फुटबल संघबीचको सहकार्य भएको दई बर्ष हुँदै छ । यस अवधिमा प्रतियोगिताको आयोजना र अन्य कार्यक्रममा फुटबल संघको साथ एनसेलको दरिलो हातेमालो भयो । यसै हातेमालोको एउटा अध्याय बनेको थियो, ‘एनसेल बर्ष फुटबलर’ । आम नेपाली फुटबलमा फरवार्ड नै चर्चामा रहे । यस कारण मतदानको प्रक्रिया स्वाभाविक रुपमा फरवार्डकै लागि अनुकुल थिए । तथापी सन्दप आफूले अवार्ड पाउनेमा आशावादी थिए । उनी सुरुवातदेखि आशावादी हुनुमा दुई कारण प्रमुख रहे । पहिलो त उनी नै यस्ता खेलाडी हुन्, जसले लगातार ६ बर्षदेखि राष्ट्रिय टोलीमा एउटैस्तरको प्रदर्शन गरिरहे । दोस्रो, उनी पूर्वाञ्चलका हुन्, जहाँ हरेक व्यक्ति फुटबल भनेपछि मरिमेट्छ र फुटबलरलाई माया गर्छन् ।
आम नेपाली फुटबलरमा यत्ति धेरै लोकप्रिय सायद नेपालको पहिलो रक्षक हुन् । कारण के हो ? आफैमा एउटा बहसको विषय हो, लामो समयसम्मका लागि । समकालीन नेपाली फुटबलमा फरवार्डको खराब फर्म, कुनै पनि पोजिसनमा जम्न सक्ने अलराउण्ड पर्सानालीटी, प्रदर्शनमा स्तरीयता र स्थीरता । यी सबै कारण हुन्, जसले उनी सबैभन्दा लोकप्रिय खेलका लोकप्रिय र उत्कृष्ट खेलाडी बनेका छन् ।
एकदमै चतुर । सही समयमा सही निर्णय गर्न सक्ने, लक्ष्यमा एकाग्र । यी सबै विशेषता थियो र त उनी कम उमेरमै स्टार बने । उनी माउन्ट मनास्लुमा पाँच कक्षामा पढ्थे । उनी स्ट्राइकर थिए । एन्फा एकडेमीका लागि छनोटको तयारीमा जुटे । काठमाडौंमा थुप्रैबीच लायन लगाइयो । हजारौँको माझमा उत्कृष्ट ४० मा पर्नु चानचुने थिएन । उनले एउटा बठ्याई गरिहलो । छनोट चरणमा रहेका प्रशिक्षकले हरेक पोजिसनमा खेल्न चाहने खेलाडीलाई हात उठाउन लगाए । उनी परे चलाख । तीनवटै पोजीसनमा हात उठाए । उनलाई रक्षकको निम्ती परीक्षण गरियो । उनी सफल भए ।
१४ बर्ष अगाडिका चतुर सन्दिप अहिले पनि त्यत्तिकै चतुर छन् । र त उनकै सहकर्मीले ख्यालख्यालमै भए पनि प्रतिक्रिया व्यक्त गर्छन्, ‘सन्दिप त इन्जर्ड भए पनि केही छैन । खेल्न सकेन भने पनि कोचकै काम पनि राम्रै गर्छ ।’ उनका सहकर्मीको प्रतिक्रियाअनुसार उनी सक्षम हुन पनि सक्लान् या नसक्लान् । तर, एउटा कुरा भने साँचो हो । उनी उमेरभन्दा धेरै परिपक्व भने पक्कै छन् । पुरुषार्थको सही व्याख्या ठ्याक्कै लागु हुने ‘उमेर बढ्दै जाँदा फिजिकल्ली उस्तै । तर, मेन्टल्ली दिनदिनै एकदमै परिपक्व ।’
‘परफेक्ट लङ बल स्वीच’, अलराउण्ड प्रदर्शन र मिहेनतमध्ये सन्दिपको सफलताको प्रमुख कारण के हो भन्नेमा बहस हुन सक्छ । तर, उनको अलराउण्ड प्रदर्शनको सुरुवात पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिताबाटै सुर भएको थियो । सन् २००३ मा यु–१४ क्षेत्रीय च्याम्पियनसिपमा नेपाल पहिलो भएको थियो । उनकै ब्याचका अर्का स्टार सिशीर अधीकारी र निराजन खडका्को सनसनी रहेको प्रतियोगिातमा सन्दिपले सुरुवातका केही खेल अन्तिम रक्षकको रुपमा खेलेका थिए । अन्तिम खेल श्रीलंकासँग खेल्दा उनी मध्य पक्तिमा खेलेका थिए ।
त्यसपछि उनले लगत्तै कोलकातामा भएको यु–१७ एसिसी छनोटमा नेपाली टोलीबाट अन्तिम रक्षकको रुपमा खेले । त्यसै प्रतियोगितामा उनको प्रदर्शनबाट मोहन बगान र इस्टबंगालका अधिकारीसमेत प्रभावित भएका थिए । उनी १० कक्षाका विद्यार्थी भएका कारण एक वर्षपछि मात्र अनुबन्धको पहल सुरु गर्ने सोचमा भारतीय क्लब अधिकारी रहेपछि त्यो विषय त्यही रोकीएको थियो ।
त्यस पछिको सात वर्ष उनले क्लब फुटबलमा नेपालकै क्बलमा रमाए । उनले पहिलोपटक ०६१ मा एनआरटीबाट लिग खेलेका थिए । फुटबलको दुनियाँमा प्रवेश गरे लगत्तै उनले भिन्ना भिन्नै भूमिका निभाए । हरेक भूमिकामा न्याय गरे । पहिलोपटक एनआरटीबाट खेल्दा मिडफिल्डरको रुपमा रहे । एकदमै जमे । क्लास खेलाडीको रुपमा उनी परिचित रहे । अर्को बर्ष उनी पुगे मनाङ मस्र्याङ्दी । त्यसै क्लबले सागर थापाको जोडीको रुपमा उनलाई अन्तिम रक्षकको रुपमा खेलायो । आफ्नो औंचित्य पुष्टि गर्ने क्रममा उनी त्यहाँ पनि चुकेनन् । मनाङले लिग उपाधि जितेर छाड्यो । त्यो उपाधि यात्रामा सागर र सन्दिपको समन्वय नै थियो । मनाङबाट प्रसिडेन्ट कप खेलेका सन्दिपले तत्तकाली मनाङ छाडेर थ्रीस्टार क्लब पुगे । त्यसपछि नेपाली फुटबल नेपाल पुलिस क्लबको हातमा पुग्यो । तर, गैरविभागीय टोलीमा थ्रीस्टार नै अब्बल रह्यो । सन्दिपले २०६७ मा थ्रीस्टार छाडेर मनाङ मस्र्याङदी पुगे । त्यो बर्ष मनाङ मस्र्याङ्दी क्लब शहिद स्मारक लिगमा दोस्रो तथा राष्ट्रिय लिगमा तेस्रो भयो । फेरी एकपटक सन्दिपले आफ्नो औंचित्य पुष्टि गरी छाडे । उनी त्यस लिगका उत्कृष्ट रक्षक घोषित भए । शहिद स्मारक लिग र राष्ट्रिय लिग दुवैमा उनी अब्बल ठहरिए । यसै वर्ष थ्रीस्टार क्लब पुगे । थ्रीस्टार क्लबमा सन्दिपको नेतृत्वमा रहेको रक्षापक्ति जब्बर थियो । यसैकारण थ्रीस्टारको विजय यात्रा सहज भयो ।
धेरै अनावस्यक कुरामा चासो दिदैनन् । जब उनी एन्फा एकडेमीमा रहँदा रक्षकको रुपमा रहे । उनको ध्यान कसरी राम्रो रक्षक बन्ने मानै केन्द्रित हुन्थ्यो । अहिलको बाल पुस्ता जस्तो इलेक्ट्रोनिक्स सञ्चारमाध्यमसँग त्यत्ति धेरै साइनो थिएन । यसकारण विदशेका होइन, नेपाली स्टारबाट नै प्रभावित थिए । उनी पहिलो पटक प्रभावित भए, राजु शाक्यबाट । उनको सुरुवाती दिनका मन पर्ने खेलाडी राजु शाक्य, यसपछि सागर थापा, लोकबन्धु गुरुङलगायत अन्य रक्षक उनका आदर्श बन्दै गए ।
६ बर्षे अन्तर्राष्ट्रिय खेल जीवन
थोमस फ्लेकले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय खेल जीवनमा मौका दिए । पछि उनी पोखारमा भएको पाकिस्तानसँगको खेलमा मैदानमा उत्रिए । भिम थापाले डिफेन्सिभ मिडफील्डरको रुपमा खेलाए । त्यो भूमिका उनी एकदमै रमाए । त्यसपछि क्लब साइडका राम्रा रक्षक सन्दिप अन्तर्राष्ट्रिय फुटबलमा सबै भूमिका रमाए । ग्राहम रोबर्ट्सले विराज मर्हजन र रबिन श्रेष्ठ दुवै साइड हाफलाई विंगरको रुपमा प्रयोग गर्दै सन्दिप, रोहित र सागरलाई रक्षककै रुपमा राखे । त्यो भूमिकामा सफल सन्दिपले अन्य धेरै अन्तर्राष्ट्रिय खेलमा मिडफिल्डरको रुपमा खेले । ती सबैमा सफल भए । यस कारण तीन अन्तर्राष्ट्रिय गोल पनि गरे । एक गोल एएफसी च्यालेन्जकपमा कम्बोडीयासँग, एक गोल साफ च्याम्पियनसिपमा माल्दीभ्ससँग र एक गोल साफ च्याम्पियनसिप छनोटमा मारियाना आइज्ल्यान्डसँग ।
मित्रतामा इमान्दार
झट्ट हेर्दा भर्खरको लक्का जवान, जीवन केही नबुझे जस्तो । तर, उनीभित्र जीवनका थुप्रै यादगार कुराले सताउँछन् । एन्फा एकडेमीको उनको ब्याच एकदमै प्रतिभाशाली ठान्छन् । धेरैले फुटबल छाडे । उनीसँग अर्का राष्ट्रिय खेलाडी निराजन खड्का पनि कम प्रतिभाशाली होइनन् । त्यसो त फुटबलको दुनियाँलाई नजिकबाट हेर्नेहरु निराजनलाई मास्टर क्लास मिडफिल्डर पनि मान्न तयार छन् । तर, सन्दिप जत्तिकै स्टार निराजन बनेनन् । एउटा इमान्दार साथी भएका कारण सन्दिप सधै निराजनकै बारे सचेत छन् । यसपटक उनले नै निराजनलाई थ्रीस्टार भित्र्याउन पहल गरे । यसभन्दा अघि पनि मनाङ मस्र्याङ्दी लिग च्याम्पियन भएपछि उनले थ्रीस्टारबाट सन्दिपलाई मनाङ जान सहयोग गरेका थिए ।
प्राय प्रशिक्षणमा रहँदा पनि रुम पार्टनर नै रहने निराजनको दु:खमा दु:ख महसुस गर्ने एउटा व्यक्ति पनि हुन्, सन्दिप । यसपटक सन्दिप र निराजन एउटै क्लबमा छन् । ‘उ अभागी पनि हो । महत्वपूर्ण समयमा उसले नै किन चोट बोक्छ मलाई नै अचम्म लाग्छ,’ उनले थपे, ‘पहिलो एक सिजन मनाङमा रहँदा बास्तविक निराजन देखिएको थियो । त्यही निराजन फेरी पाए साच्चै खुसी हुन्छु ।’ सन्दिपले भने झै त्यही निराजन फेरि देखिए उनका मित्र नै समकालीन अन्य नेपाली फुटबलरभन्दा एक तह माथिल्लै स्तरका हुन् ।
जोसँग प्रभावित छन्
अन्तिम रक्षकको रुपमा सन्तोष गुरुङ, सागर थापा, लोकबन्धु गुरुङ, राकेश श्रेष्ठ, बिष्णु सुनुवार, इब्राहिम सबै उनका पार्टनर भए । सबैसँग राम्रो समन्वय राखे । खेल मिल्यो कसैको बारे गुनासो रहेन । तर, लोकबन्धु गुरुङलाई गुमाउनु नेपाली फुटबलका लागि दु:खद् भएको भने उनी स्वीकार्छन् । ‘उहाँको पर्सनल लाइफको निर्णय गर्ने कुरा उहाँकै हो । तर, खेलस्तर व्यहोरा र अनुसाशन सबै पाटालाई हेर्ने हो भने लोकबन्धु नेपाली फुटबलको पछिल्लो पुस्ताले पनि प्रेरणा मान्नै पर्छ,’ ‘नेपाली फुटबललले गुमाएको तर गुमाउन नहुने व्यक्तित्व’ यो उनको सहमति । उनले धेरैको खेल हेरे । थुप्रै पुस्तासँग राष्ट्रिय टोलीमा खेले । तर, हरि खड्कासँग पाएनन् । उनलाई मिस गरे झै नै लाग्छ । उनकै नजरमा नेपालीका माझ अतुलनीय एउटै व्यक्तित्व हरि खड्का । उनले सुरुमा नबुझेका र मनाङबाट सँगै खेल्दा महसुस गरिएका कुमार थापा । उनकै नजरमा कुमार थापा उनले देखेकोमा राम्रा खेलाडी ।
एन्फा एकडेमीमा सुरुवातमा उनले सुनील श्रेष्ठ र किशोर केसीसँग फुटबल सिके । धेरै उमेर समूहका प्रतियोगिता सुनील श्रेष्ठको टोलीमा रहेर खेले । ज्ञानोदयमा पनि सुनील प्रशिक्षक थिए । विगत सम्झदै उनी भन्छन् । अहिले र १५ वर्ष अघि हामीले पाएको कुरामा धेरै समानता छ । ‘यो १५ वर्ष धेरै लामो समय हो । यस कारण त्यो समयमा पनि त्यस खाले टेक्नोलोजी र प्रशिक्षण पाएकोमा हामी आफूलाई भाग्यमानी ठान्छौँ ।’ विगत सम्झदै उनले भने । उनले धेरैसँग प्रशिक्षण गरे । जसमा योजना बनाएर खेलाउने प्रशिक्षक विराटकृष्ण र खेलाडीमैत्री मेघराज केसी नै हुन् । ‘तर, सबै जना हाम्रो जीवनप्रति चिन्तित हुनुहुन्छ माया गर्नुहुन्छ । हाम्रा लागि श्रद्धेय हुनुहुन्छ र उहाँहरुकै अभिभाकत्वमा यहासम्म आएका हौँ भन्ने चाँहि बिर्सन हुँदैन ।’
अपुरा लक्ष्य
‘हाम्र लागि संसारका ठूला लिग धेरै टाढा छन् । दक्षिण एसियाका लागि मोहन बगान, इस्ट बंगाल या त्यही स्तरको क्लब ।’ वृत्तमा नेपाली फुटबलका महँगा मानिने सन्दिपको चासो हो यो । कुनै दिन मोहन बगानबाट खेल्दा होम सिक भएर फर्के । सायद फेरि भारतीय लिग खेल्न पुगे त्यसरी फर्कदैनन् । त्यसपछिको लक्ष्य साफ च्याम्पियनसीप र प्रेसिडेन्ट कपको विजेता बन्ने । युुवा सन्दिपले चाहेका धेरै पाएका छन् । सायद उनको खेलस्तर र योजनासहित अघि बढ्ने स्वभावका कारण यी कुरा पनि सम्भव छन् ।
प्रतिक्रिया