चीनको ग्रेटवालबाट नेपालले सिक्नुपर्ने पाठ

चीनको ग्रेटवालबाट नेपालले पर्यटन विकासका धेरै महत्वपूर्ण पाठहरू सिक्न सक्छ । ग्रेटवालले देखाउँछ कि कसरी ऐतिहासिक विरासतलाई संरक्षण गरेर यसलाई विश्वव्यापी पर्यटकीय आकर्षण बनाउन सकिन्छ । नेपालले पनि यस्तै दृष्टिकोण अपनाएर काठमाडौँको दरबार क्षेत्र, भक्तपुरको ऐतिहासिक सहर र नौतले मन्दिरजस्ता धार्मिक स्थलहरूको संरक्षण गर्दै यसलाई पर्यटकहरूका लागि आकर्षक बनाउन सक्छ ।

नेपालीहरूले चीनको ग्रेटवाल (विश्वकै लामो पर्खाल)बाट धेरै प्रेरणा र सिकाइ लिन सक्छन् । यो ऐतिहासिक संरचना चीनको सामरिक सुरक्षा र सांस्कृतिक गौरवको प्रतीक मात्र नभएर यसले दृढ संकल्प, सामूहिक प्रयास र दूरदर्शी योजनाको महत्व पनि देखाउँछ । ग्रेटवालको निर्माणमा विभिन्न राजवंशहरूको समय, श्रम र स्रोतको समन्वय भएको थियो जुन नेपालले आफ्नो विकास यात्रामा अवलम्बन गर्न सक्छ । विशेषगरी राष्ट्रिय एकताको साथै दीर्घकालीन योजना र सहयोगात्मक प्रयासको आवश्यकतालाई बुझ्दै यसले नेपालीहरूलाई सीमाभित्र र बाहिरका चुनौतीको सामना गर्न सहिष्णुता, रणनीतिक सोच र सांस्कृतिक पहिचान कायम राख्ने सबक पनि दिन्छ ।

चीनको ग्रेटवाल विश्वको सबैभन्दा प्रभावशाली मानवनिर्मित संरचनामध्ये एक हो, जसले विभिन्न ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र प्राविधिक पक्षहरू समेटेको छ । यसको निर्माणकालदेखि नै यसले चीनको रक्षात्मक रणनीति, साम्राज्यवादी विस्तार र सांस्कृतिक पहिचानको प्रतीकको रूपमा काम गरेको छ । विभिन्न राजवंशहरूले आ–आफ्नै शैलीमा यसलाई विस्तार गर्दै गए जसले गर्दा यो संरचना आज विश्वभर चर्चित भएको हो ।

यसको वास्तुशिल्प, संरक्षण चुनौतीहरू र आधुनिक पर्यटन महत्वले गर्दा ग्रेटवाल अहिले पनि प्रासंगिक छ । एकातिर यसले प्राचीन चिनियाँ सभ्यताको इन्जिनियरिङ कौशल प्रदर्शन गर्छ भने अर्कोतिर यसले आधुनिक चीनको सांस्कृतिक नरम शक्तिको रूपमा पनि काम गर्छ । यसले न केवल चीनको गौरवशाली अतीतलाई प्रतिनिधित्व गर्छ तर यसले वर्तमान पुस्तालाई ऐतिहासिक सबक पनि सिकाउँछ । यसरी ग्रेटवाल एउटा मात्र पर्खाल नभएर मानव सभ्यताको अमूल्य धरोहर हो ।

चीनको ग्रेटवाल विश्वको सबैभन्दा प्रसिद्ध ऐतिहासिक संरचनामध्ये एक हो जसले चीनको समृद्ध इतिहास, संस्कृति र सैन्य रणनीतिको प्रतिनिधित्व गर्छ । यसको निर्माण सातौँ शताब्दी ईसापूर्वमा सुरु भएको थियो जब विभिन्न राजवंशहरूले आफ्नो सीमा सुरक्षाका लागि पर्खालहरू बनाए । चिन शी हुआंगले २२१ ईसापूर्वमा चीन एकीकरण गरेपछि यी पर्खालहरूलाई जोडेर पहिलो महान पर्खाल बनाए । हान राजवंशले यसलाई ६ हजार किमीसम्म विस्तार ग¥यो भने मिंग राजवंशले इँट र ढुंगाले बनेका भागहरू पुनर्निर्माण गरेर यसलाई ८ हजार ८५० किमी लामो बनायो । यसको निर्माणमा कैदी, किसान, सैनिक र जबर्जस्ती उठाइएका मजदुरहरू संलग्न थिए जसमा लाखौँको मृत्यु भएको अनुमान छ । यो युनेस्को विश्वसम्पदा स्थल हो र ‘नयाँ ७ आश्चर्य’मध्ये एक मानिन्छ ।

आज ग्रेटवालको ८ हजार ८५१ किमी मात्र संरक्षित छ जसमध्ये बादलिंग, जियायुगुआन र मुतियान्युजस्ता खण्डहरू पर्यटकहरूका लागि पुनस्र्थापित गरिएका छन् । चीनले १४४ घण्टा (६ दिन) विदेशी पर्यटकका लागि भिसामुक्त नीति लागू गरेर यसलाई विश्वभरबाट धेरै आगन्तुक आकर्षित गरेको छ । यद्यपि, धेरै मानिसहरूले सोच्छन् कि यो चन्द्रमाबाट देखिन्छ तर वास्तवमा यो धेरै सानो देखिन्छ । ग्रेटवालले चीनको रक्षात्मक इतिहास, सांस्कृतिक गौरव र अद्भुत इन्जिनियरिङलाई प्रतिनिधित्व गर्दै आज पनि लाखौँलाई आकर्षित गर्दछ ।

दृढ इच्छाशक्ति र सामूहिक प्रयास

ग्रेटवालको निर्माणले कसरी एकजुट प्रयास र दृढ संकल्पले असम्भवलाई सम्भव बनाउन सकिन्छ भन्ने देखाउँछ । नेपालले पनि राष्ट्र निर्माणका लागि सबै नागरिकको सहभागिता र सामूहिक प्रयासलाई बढावा दिन सक्छ । चीनको ग्रेटवालबाट नेपालले दृढ इच्छाशक्ति र सामूहिक प्रयासको महत्व सिक्न सक्छ । यो विश्वप्रसिद्ध पर्खाल निर्माणले देखाउँछ कि कसरी सयौँ वर्षसम्मको संयुक्त प्रयासले अत्यन्त कठिन कार्यलाई पनि साकार गर्न सकिन्छ । नेपालले यसबाट प्रेरणा लिँदै आफ्ना विकास परियोजनाहरूमा स्थानीय स्रोत, श्रम र प्रविधिको समन्वय गर्न सक्छ । मध्यपहाडी लोकमार्ग (१ हजार ७६२ किमी) जस्ता महत्वाकांक्षी योजनाहरू यही मानसिकताको प्रतिफल हुन् जसले देशभरिका विभिन्न जाति, धर्म र क्षेत्रका नागरिकहरूलाई एकताबद्ध गर्दै विकास प्रक्रियामा सहभागी बनाउँछ ।

ग्रेटवालको सबक नेपालले विभिन्न क्षेत्रहरूमा लागू गर्न सक्छ । यसले देखाउँछ कि कसरी दीर्घकालीन योजना, स्थानीय स्रोतको उपयोग र अडिग मानसिकताले ठूला लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न सकिन्छ । नेपालले पनि आफ्ना भौगोलिक अवरोधहरू (हिमाल, पहाड, तराई) लाई चुनौतीको रूपमा नलिई अवसरको रूपमा परिवर्तन गर्न सक्छ । यसरी ग्रेटवाल नेपालको लागि केवल चीनको ऐतिहासिक धरोहर मात्र होइन, विकास र राष्ट्र निर्माणको प्रेरणादायी उदाहरण पनि हो ।

सांस्कृतिक विरासत संरक्षणको चिनियाँ मोडेल

चीनको ग्रेटवालबाट नेपालले सांस्कृतिक विरासत संरक्षणको चिनियाँ मोडेल सिक्न सक्छ । यसले ‘न्यूनतम हस्तक्षेप’को सिद्धान्त अपनाउँदै मूल संरचनाको मौलिकता कायम राख्ने प्रविधि देखाउँछ, जुन नेपालले नौतले मन्दिर र नुवाकोट दरबारजस्ता विरासत स्थलहरूको पुनर्निर्माणमा लागू गर्न सक्छ । साथै, स्थानीय सामग्री र कारिगरहरूको परम्परागत कौशल प्रयोग गर्ने यसको दृष्टिकोणले नेपाली विरासत संरक्षणमा स्थानीय सहभागिता बढाउन मद्दत गर्छ ।

ग्रेटवालको दीर्घकालीन संरक्षण योजना र पर्यटन विकासको अनुभव नेपालको लागि पनि उपयोगी छ । नेपालले पशुपतिनाथ र स्वयम्भूनाथजस्ता धार्मिकस्थलहरूलाई विश्वव्यापी पर्यटकीय गन्तव्यको रूपमा विकास गर्न सक्छ । यसैगरी, ‘वान बेल्ट वान रोड’अन्तर्गत चीनसँगको सांस्कृतिक आदानप्रदानले नेपाली कलाकारी र परम्पराहरू अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा प्रचार गर्न मद्दत गर्छ ।

ग्रेटवालबाट प्रेरित भएर नेपालले आफ्नो सांस्कृतिक विरासत संरक्षणमा समग्र दृष्टिकोण अपनाउन सक्छ । यसले न केवल ऐतिहासिक स्मारकहरूको संरक्षण गर्छ तर स्थानीय अर्थतन्त्रलाई पनि बलियो बनाउँछ । चीनको अनुभवलाई आत्मसात गरेर नेपालले आफ्नो समृद्ध सांस्कृतिक विरासतलाई सुरक्षित राख्दै यसलाई विकासको शक्तिशाली साधन बनाउन सक्छ ।

प्रविधि र परम्पराको सुन्दर संयोजन

चीनको ग्रेटवालबाट नेपालले प्रविधि र परम्पराको सुन्दर संयोजन सिक्न सक्छ । नौतले मन्दिरको पुनर्निर्माणमा देखिएजस्तै परम्परागत नेपाली शिल्पकला र आधुनिक भूकम्परोधी प्रविधिको मिश्रणले ऐतिहासिक विरासत संरक्षण गर्न सजिलो बनेको छ । यही दृष्टिकोण मध्यपहाडी लोकमार्ग निर्माणमा पनि देखिन्छ जहाँ स्थानीय सामग्री र आधुनिक इन्जिनियरिङको समन्वय गरिएको छ ।

नेपालले ग्रेटवालको डिजिटल संरक्षण तरिकाबाट प्रेरणा लिँदै पाटन दरबार र भक्तपुरको ऐतिहासिक सहरमा थ्री–डी स्क्यानिङ र स्मार्ट म्यानेजमेन्ट प्रणाली लागू गरेको छ । यसले विरासत स्थलहरूको दीर्घकालीन संरक्षणलाई सुनिश्चित गर्दछ । साथै, चीन–नेपाल रेलवेजस्ता परियोजनाहरूमा नेपाली इन्जिनियरहरूलाई प्रशिक्षण दिँदै प्रविधिको हस्तान्तरण गरिएको छ ।

ग्रेटवालको अनुभवले नेपाललाई सिकाउँछ कि परम्परा र प्रविधिको सन्तुलित प्रयोगले नै सांस्कृतिक विरासत संरक्षण र आर्थिक विकास दुबै सम्भव छ । यो दृष्टिकोण अपनाएर नेपालले आफ्नो ऐतिहासिक धरोहरलाई सुरक्षित राख्दै आधुनिक युगसँग तालमेल राख्न सक्छ ।

भौगोलिक सीमा संरक्षण

ग्रेटवालले सीमा सुरक्षाको महत्व देखाउँछ । नेपालले पनि आफ्नो सीमा क्षेत्रहरूमा उचित निगरानी र संरक्षण प्रणाली विकास गर्नुपर्छ । ग्रेटवालले देखाउँछ कि कसरी प्राकृतिक भूगोल (हिमालयजस्तै) लाई रक्षात्मक लाइनको रूपमा उपयोग गर्न सकिन्छ । नेपालले पनि आफ्नो उत्तरी सीमामा सैन्यचौकीहरू बढाएर र प्रहरी नियन्त्रण मजबुत बनाएर सुरक्षा व्यवस्था सुधार्न सक्छ । यसले नेपालको संवेदनशील सीमा क्षेत्रहरूको सुरक्षा बढाउन मद्दत गर्छ ।
सामुदायिक सहभागिताको महत्व पनि ग्रेट वालबाट सिक्न सकिन्छ । जसरी चीनले स्थानीय जनतालाई पर्खाल निर्माणमा संलग्न ग¥यो नेपालले पनि सीमावर्ती समुदायहरूलाई सुरक्षामा सहभागी बनाउन सक्छ । कंचनजंघाजस्ता सीमावर्ती क्षेत्रहरूलाई पर्यटकीय गन्तव्य बनाएर स्थानीय अर्थतन्त्र बलियो बनाउन सकिन्छ । यसले सीमा क्षेत्रको विकासमा ठूलो योगदान दिन्छ ।

प्रविधि र परम्पराको संयोजनले पनि सीमा सुरक्षामा ठूलो भूमिका खेल्छ । ग्रेटवालको संरक्षणमा प्रयोग भएको ड्रोन र स्याटेलाइट प्रविधि नेपालले पनि आत्मसात गर्न सक्छ । नेपाल–तिब्बत सीमामा रहेका ऐतिहासिक सीमा चिन्हहरूको संरक्षणले दीर्घकालीन सीमा स्पष्टता कायम गर्न मद्दत गर्छ । यसले सीमा विवादहरू घटाउन सहयोग गर्छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको महत्व पनि ग्रेटवालबाट सिक्न सकिन्छ । चीनले नेपालसँग सीमा व्यवस्थापनमा गरेको सहयोग (जस्तै कोसी नदी बेसिन प्रबन्धन) ले द्विपक्षीय सम्बन्ध मजबुत बनाउँछ । स्पष्ट सीमा निर्धारणले दीर्घकालीन शान्ति कायम गर्न मद्दत गर्छ । यसरी नेपालले आफ्नो सीमा क्षेत्रहरूलाई सुरक्षित बनाउँदै आर्थिक र सांस्कृतिक विकास गर्न सक्छ ।

पर्यटन विकास

चीनको ग्रेटवालबाट नेपालले पर्यटन विकासका धेरै महत्वपूर्ण पाठहरू सिक्न सक्छ । ग्रेटवालले देखाउँछ कि कसरी ऐतिहासिक विरासतलाई संरक्षण गरेर यसलाई विश्वव्यापी पर्यटकीय आकर्षण बनाउन सकिन्छ । नेपालले पनि यस्तै दृष्टिकोण अपनाएर काठमाडौँको दरबार क्षेत्र, भक्तपुरको ऐतिहासिक सहर र नौतले मन्दिर जस्ता धार्मिक स्थलहरूको संरक्षण गर्दै यसलाई पर्यटकहरूको लागि आकर्षक बनाउन सक्छ । यसले नेपालको सांस्कृतिक पर्यटनलाई बढावा दिनेछ ।

आधारभूत ढाँचाको विकास पर्यटन उद्योगको लागि अत्यन्त महत्वपूर्ण छ । ग्रेटवाल पर्यटनलाई सहज बनाउन चीनले आधुनिक आधारभूत ढाँचा विकास गरेको छ । नेपालले पनि गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको विस्तार गरेर अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकहरूको लागि सुगम बनाउन सक्छ । साथै, भोजपुर, पोखरा र गोरखाजस्ता पर्यटकीय स्थलहरूमा सडक, होटल र सञ्चार सेवाहरू सुधारेर पर्यटन अनुभवलाई उत्कृष्ट बनाउन सकिन्छ ।

सांस्कृतिक पर्यटन र एड्भेन्चर टुरिजमलाई बढावा दिने क्षेत्रमा पनि नेपालले ग्रेटवालबाट सिक्न सक्छ । जनकपुरको जानकी मन्दिर (सीताको जन्मस्थल) र पशुपतिनाथको मन्दिर हिन्दु धर्मालम्बीहरू र लुम्बिनी (बुद्धको जन्मस्थल)लाई विश्वभरका बौद्ध तीर्थयात्रीहरूको लागि महत्वपूर्ण गन्तव्य बनाउन सकिन्छ । त्यस्तै, हिमालयन ट्रेकिङ, पर्वतारोहण र एड्भेन्चर टुरिजमलाई बढावा दिएर नेपाललाई ‘एड्भेन्चर टुरिजम’को हब बनाउन सकिन्छ । यसले नेपालको पर्यटन उद्योगलाई विविधता प्रदान गर्नेछ ।

अन्तर्राष्ट्रिय विमान सेवा विस्तारले पनि पर्यटन उद्योगमा ठूलो योगदान पु¥याउन सक्छ । चीनबाट लुम्बिनी र पोखरासम्म प्रत्यक्ष विमान सेवा सुरु गरेर अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकहरूको आगमन बढाउन सकिन्छ । हिमालयन एयरलाइन्सजस्ता विमान सेवाहरूले नेपाललाई चीन, भारत र अन्य एसियाली देशहरूसँग जोड्न मद्दत गर्नेछ । यसले नेपालको पर्यटन क्षेत्रको विकासलाई गति प्रदान गर्नेछ ।

स्थानीय अर्थतन्त्रलाई सहयोग पु¥याउने क्षेत्रमा पनि नेपालले ग्रेटवालबाट सिक्न सक्छ । पर्यटन–आधारित साना व्यवसायहरू (होमस्टे, हस्तशिल्प, गाइड सेवा) लाई प्रोत्साहन दिएर स्थानीय समुदायलाई सशक्त बनाउन सकिन्छ । ‘नेपाल टुरिजम इयर २०२५’ को अवसरलाई उपयोग गरेर विश्वभरबाट पर्यटकहरू आकर्षित गर्न सकिन्छ । यसले नेपालको आर्थिक विकासमा ठूलो योगदान पु¥याउनेछ ।

अन्त्यमा, नेपालीहरूले चीनको ग्रेटवालबाट धेरै महत्वपूर्ण पाठ सिक्न सक्छन् । यसले ऐतिहासिक दृढता, सामूहिक प्रयासको शक्ति र दीर्घकालीन योजनाको महत्वलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ । ग्रेटवालको निर्माणले केवल सैन्य सुरक्षा मात्र होइन, तत्कालीन संस्कृति, प्रविधि र जनसहभागिताको समन्वय पनि देखाउँछ । नेपालीहरूले यसबाट आफ्नो राष्ट्रिय विकासमा सहयोगी हुने दृष्टिकोण, साझा प्रयासको आवश्यकता र ऐतिहासिक विरासतलाई संरक्षण गर्ने महत्वलाई बुझ्न सक्छन् । यसरी ग्रेटवालले नेपालीहरूलाई एकताको शक्ति र दूरदर्शिताको सिकाइ दिन्छ ।

(यादव आन्तरिक राजस्व विभाग लाजिम्पाटमा कार्यरत छन्)