जीर्ण बन्दै जाजरकोट दरबार

ऐतिहासिक तथा पूरातात्विक महत्वको जाजरकोट दरबार अति जीर्ण भएको छ । सरकार र सरोकारवाला निकायले ध्यान नदिँदा २ सय ४८ वर्ष पुरानो यो दरबार जीर्ण भएको हो ।

मर्मतसंभार नहुँदा दरबारको ऐतिहासिक महत्व र कलात्मकतासमेत हराउँदै गएको नागरिक अगुवा राजेन्द्रविक्रम शाहले बताए । दरबार भत्किने अवस्थामा पुगे पनि यसको संरक्षण एवं संवद्र्धनका लागि राज्य र अन्य सरोकारवालाले केही नगरेका कारण दरबारको अस्तित्व नै संकटमा परेको उनले बताए । अहिले यो दरबारमा जिल्ला प्रशासन कार्यालय रहेको छ ।

दरबार जीर्ण भएर कुरूप देखिए पनि यस्तमा कसैको चासो छैन । गोरखाका राजा पृथ्वीनारायण शाहका मित अर्थात् जाजरकोट राज्यका छैटौँ राजा हरि शाहले १८२५ सालमा यो दरबार निर्माण गरेका थिए ।

७ तले यो दरबार १९९० सालको भूकम्पपछि ४ तला बनाइएको थियो । सरकारले ०१७ सालमा राजारजौटाहरू उन्मूलन गरेपछि राजा बस्न छोडेको यो दरबारका सबै महत्वपूर्ण एवं ऐतिहासिक वस्तु अहिले हराइसकेको स्थानीय इतिहास र संस्कृतिका खोजकर्ता बताउँछन् ।

हाल जिल्ला प्रशासन कार्यालय रहेको उक्त दरबार जाजरकोटी राजा प्रकाशविक्रम शाहले ०४२ सालमा तत्कालीन जिल्ला पञ्चायतलाई ६० हजार रुपैयाँमा बिक्री गरेका थिए । राजा रजौटा उन्मूलन र दरबार बिक्रीपछि पनि गणतन्त्र स्थापना नहुने बेलासम्म जाजरकोटका राजाले राजाको मान्यता पाइरहे पनि दरबारको संरक्षण एवं संवद्र्धनमा कुनै चासो दिइएन । दरबारमा रहेका मूल्यवानका वस्तु राजाकै सन्तानले अहिले पनि आफ्ना घरमा राखेको सरोकारवालाहरू बताउँछन् । जाजरकोट, रुकुम र सल्यानका जनताले रुकुमको चौरजहारीबाट इँटा बोकेर निर्माण गरेको यो दरबार अहिले जीर्ण भए पनि कसैले चासो र सरोकार नराख्नु दुःखको कुरा भएको उद्योग वाणिज्य संघका जिल्ला अध्यक्ष कमान खड्काले बताए । ‘पहिले दरबार प्रवेशद्वारमा निर्माण गरिएका कलात्मक ढोका एवं बगैँचा पनि भत्किएका छन्, अहिले पूरै दरबार जीर्ण बन्दा पनि संरक्षणको चिन्ता कसैलाई छैन’, खड्काले भने ।

इतिहासमा नेपाल एकीकरणका बेला जाजरकोट राज्यले पु¥याएको योगदानको सम्झना गराउने सबै वस्तु राजाका सन्तान भाइभारदार र अन्यले बेपत्ता बनाएका कारण आज दरबारको शोभा हराएको छ । दरबारको सातौँ तलामा रहेको नारायणथानको मन्दिरका ३ वटा अति प्राचीन मूर्तिमध्ये एउटा हनुमानको मूर्ति द्वन्द्वकालमा हराएको थियो । अन्य २ वटा मूर्ति भने रानागाउँको कालिका मन्दिर र पीपलडाँडाको गणेश मन्दिरमा राखिएको छ ।

हुम्ला र चीनको बीचमा रहेको ताक्लाकोट अक्रमण गरी जाजरकोटी सेनाले जितेको छालाको तोप र केही अन्य हतियार राष्ट्रिय संग्रहालय छाउनीमा रहेको नागरिक अगुवा शाहले बताए ।

नेपाल बाइसी र चौबिसी राज्यमा विभाजित भएका बेला बाइसी राज्यअन्तर्गत निकै शक्तिशाली मानिएको जाजरकोट राज्यका संस्थापक राजा जगतिसिंह मेदिनी वर्मा पछिका राजा विजय सिंहको घोडाले मन पराएको जाजरकोट खलंगाको पीपलडाँडामा अवस्थित यो दरबारको निर्माण भक्तपुरका चर्चित कालीगढ नाक्चेको ढाँचामा आधारित थियो ।

सहायक प्रजिअ जनकराज शर्माले दरबार पुनर्निर्माणका लागि आफूहरूले पटकपटक पुरातत्व विभागमा पत्र पठाए पनि अर्थ मन्त्रालयलबाट बजेट निकासा नभएका कारण योजना अघि नबढेको हो भने । उनले दरबार पुनर्निर्माण गर्न झन्डै १३ करोड रुपैयाँ लाग्ने जानकारी दिए ।