मुसहर समुदाय कतै खुसी, कतै उठिबास हुने चिन्ता

महोत्तरीको बर्दिवासका मुसहर नमुना बस्ती निर्माण हुँदै गरेको खुसियालीमा छन् भने छिमेकी भंगाहा–५ सकरीका मुसहर भने पुस्तौनी बस्तीबाट उठिबास हुने चिन्तामा छन् । बर्दिवासमा हास्यकलाकार धुर्मुस–सुन्तलीले मुसहरका लागि नमुना बस्ती बनाउँदैछन् ।

लोहारपट्टीका जिम्दार (तत्कालीन जग्गाधनीलाई गरिने सम्बोधन) रामखेलावन साहले ०२० सालताका आफ्नो सकरी मौजा (खेती गरिने ठाउँ)मा कृषि कामदारका लागि मुसहरको बस्ती बसाएका थिए । अहिले साहका सन्तान र नातेदारले जग्गा अर्कैको नाउँमा रजिस्ट्रेसन गरी दिएर घर भत्काइदिने धम्की दिन थालेपछि सकरीका मुसहरको बसोबास संकटमा परेको हो । आफ्नो जवानीको सारा जोस र जाँगर जिम्दारको खेतमा काम गरेर बिताएका मुसहर यतिखेर साहका सन्तान र नातेदारले झुप्रा घर भएको ठाउँ अर्कैलाई बेचेको बताएपछि छाँगाबाट खसेजस्ता भएका छन् ।

‘कि करु हजुर जिम्दार साहब् त अई दुनियाँ सऽ चैल गेला’ (के गरुँ हजुर जिम्दार साहब त यो दुनिंयाँबाट बिदा भए) दलित बस्तीका ७० वर्षीय रौदी सदा मुसहरले आँसु झार्दै आफ्नै बोलीचालीको मैथिली भाषामा भने,  ‘आब् अखैन् हुनक् रिस्तेदारसब् हमरा सब्के उठ्व चाहैछैथ’ (अहिले आएर उहाँका नातेदार हाम्रो उठिबास गराउन लागिपरेका छन्)

लोहारपट्टीका जिम्दार स्व रामखेलावनले बसाएका मुसहरले घरझुप्रा बनाउँदा आफ्नो बढी जग्गा चर्चेका भन्दै उनका छोरा रामकिशोर साहले ०६५ सालमा आफ्नै जनकपुरस्थित घरमा सामाजिक छलफल गराएका थिए । छलफलपछि २५ घर आपूmहरूलाई रामकिशोरकै सहमतिमा छुट्याइएको पाँच कट्ठा घडेरीभित्र बनेका २५ घरको जग्गा अहिले अर्कैको नाउँमा पास गरिदिएपछि बिल्लीबाठको स्थिति बनेको मुसहरको भनाइ छ । ०२२ सालतिर भूमिसुधार लागू भएर जग्गाको हदबन्दी लगाइएपछि साहले जग्गा बचाउन जिल्लाकै बनौलीदनौलीका नातेदारका नाउँमा नामसारी दिएका सकरीका बुढापाकाको भनाइ छ ।

०६५ मा भएको छलफलमा जग्गा नाउँमा हुने बिमलप्रसाद साहकै रोहवरमा पाँच कट्ठा आपूmहरूका घरझुप्राका लागि छुट्याइएपछि बढी जग्गा छोडिदिएको सो बस्तीकी मुसहर समुदायकी अगुवा रामराजी सदा बताउँछिन् । तर, अहिले बिमलप्रसादले आफ्नै बस्तीका जगत मण्डललाई आपूmहरूको घरझुप्रो भएको जग्गा पास गरिदिएका भन्दै जगतले जग्गा खाली गर्न दिनहुँ हुलहुज्जत गर्न थालेका सोही बस्तीकी सिर्वती सादा मुसहरको भनाइ छ ।

नेपालीमा अप्ठ्यारो गरी बोल्दै सिर्वतीले भनिन्, ‘झन्डै ५० वर्षदेखि बसोबास गर्दै आएको जग्गाबाट घर उखाल भन्छन्, थाना, चौकीका हाकिम पनि उनीहरूकै बोली टिप्छन् हजुर…, अब हामी कहाँ जाउँ…?’ लामो समयसम्म रामकिशोरका कारिन्दा भएर सकरी बसेका बिमलप्रसाद र अहिले जग्गा किनेका भनिने जगत मण्डल यी सबै कुराको साक्षी भएर पनि बुझपचाउन थालेका मुसहरको भनाइ छ । मुसहरको भनाइबारे जिज्ञासा माग्दा बिमलले आफ्नो नाउँमा भएको जग्गा पास गरिदिएको र जगतले पैसा तिरेर जग्गा किनेको बताए । मुसहरले अब घर खाली गरि दिनुपर्ने वा चलनचल्तीको मूल्य तिर्नुपर्ने बिमल र जगतको भनाइ छ ।

यता जग्गाका वास्तविक धनी भनिएका रामकिशोर साह आपूmले सहमतिमा पाँच कट्ठा मुसहरका लागि छुट्याइदिएको भए पनि अहिले जग्गा नाउँमा हुने बिमलले अर्कैको नाउँमा पास गरिदिएकाले आफ्नो केही भन्ने, गर्ने स्थिति नभएको बताउँछन् । सकरीमा ०२० सालताका २५÷३० वर्षको उमेरमा बसेका मुसहरको अहिले चौथो पुस्ताका सन्तान छन् । खेतबारीको माटो काट्ने, पुर्ने र अन्य कृषि कार्यमा पोख्त मानिने मुसहरसँग आफ्नो सम्पत्ति भन्ने केही देखिँदैन । पछिल्लो समय सकरीका मुसहरविरुद्ध जग्गाको खेलो गर्ने भूमाफियाको षडयन्त्र भएको जिल्लाकै बर्दिवास–११ चेरुका बासिन्दा  सामाजिक, राजनीतिक तथा कार्यकर्ता तेजप्रसाद अधिकारी बताउँछन् ।

‘रामकिशोरजीले ०६५ सालतिर आफ्नै घरमा गराएको छलफलमा म, भंगाहा गाविसका निवर्तमान उपाध्यक्ष मुकुन्द दाहाल, रामकिशोरका नातेदार बिमल, मुसहर बस्तीका अगुवा र समन्वयको भूमिकामा केही पत्रकार पनि हुनुहुन्थ्यो’ अधिकारीले भने, ‘आफ्नो जग्गामा बसाएबापत चार पुस्तादेखि मुसहरलाई काम गराएर अहिले षडयन्त्रपूर्वक उनीहरूको बस्ती उठाउन खोज्नु सामाजिक न्यायविपरीत हो ।’ पछिल्लो पटक बर्दिवासका आफ्नै समुदायका लागि हास्यकलाकार धुर्मुस–सुन्तलीले नमुना बस्ती बनाउन लागेका खबर सुनेका सकरीका मुसहरले त्यस्तै दयालु मन आफ्नो बस्तीमा आइपुगे आफ्नो मर्का सुनवाइ हुनसक्ने आश सँगालेका छन् ।

‘हजुर, हाम्रै नातेदार रहेका बर्दिवासका आफन्तका लागि त दयालु मन भेटिएछन्’, सकरी मुसहर बस्तीकी किसुनवती सदा मुसहरले भनिन्, ‘त्यस्तै मन भएकाहरूले हाम्रो बस्तीको बाटो देखे मन अड्याउने ठाउँ हुन्थ्यो कि…!’