एजेन्सी । अभिनेत्री काजल अग्रवाल हालै मुम्बई एयरपोर्टमा ‘ब्ल्याक वाटर’ को बोतलसंगै देखिएकी थिइन् । पत्रकारले उनलाई सोधे, बोतलको पानीमा खास के छ ? उसले मुस्कुराउदै जवाफ दिइन् ‘यो पनि पिउने पानी हो । तपाई पनि एक पटक पिउनुहोस् । तपाईलाई पनि मन पर्छ ।’ जब उनलाई कालो पानी कति समयदेखि पिउदै हुनुहुन्छ भनेर सोधियो, उनले जवाफ दिइन्– लामो समयदेखि । केही दिनअघि श्रुति हसनले पनि सामाजिक सञ्जालमा आफूले पनि कालो पानी पिइरहेको बताएकी थिइन् । उनले एक भिडियो रेकर्ड शेयर गरेकी थिइन् जसमा कालो पानीको गिलास देखिन्थ्यो ।
यस भिडियोमा श्रुतिले भनेकी छन् ‘जब मैले पहिलो पटक कालो पानीको बारेमा सुनें, यो नयाँ कुरा थियो । वास्तवमा, यो कालो पानी होइन । यो क्षारीय पानी हो । यसको स्वाद सामान्य पिउने पानी जस्तै छ । उस्तै लाग्छ ।’ यसअघि मिडियामा मलाइका अरोरा, उर्वशी रौतेलालगायत धेरै फिल्म स्टारले पनि कालो पानी प्रयोग गर्ने गरेको खबर आएको थियो ।
के हो कालो पानी भनेको ?
कालो पानीमा के हुन्छ ?
हाम्रो शरीरमा ७० प्रतिशत पानी हुन्छ । त्यसैले यो आवश्यक हुन्छ कि हामीले पर्याप्त मात्रामा पानी पिउनु आवश्यक छ ताकि यो शरीरको सबै भागहरूमा सही मात्रामा पुगोस् र सबै कुरा ठीकसँग चलोस ।
पानीले हाम्रो शरीरबाट नचाहिने चीजहरू हटाउन पनि मद्दत गर्छ । अर्कोतर्फ, यसले शरीरको तापक्रम कायम राख्छ र शरीरका विभिन्न भागहरूमा खनिज र लवणको आपूर्तिमा भूमिका खेल्छ । खाना राम्ररी पच्छ, पानीको पनि यो प्रक्रियामा महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ ।
कालो पानी बेच्ने कम्पनीहरूले माथि उल्लेख गरिएका कामहरू अझ राम्रो तरिकाले गर्न सकून् भनेर आफ्नो उत्पादनमा ७० भन्दा बढी मिनरल्स थपिरहेको बताउँछन् ।
कालो पानीमा म्याग्नेसियम र क्याल्सियम जस्ता खनिजहरू पाइन्छ । विभिन्न कम्पनीका उत्पादनहरूमा खनिजको अनुपात फरक–फरक हुन्छ । कालो पानीले शरीरमा मेटाबोलिजमको प्रक्रियालाई तीव्र बनाउँछ, पाचन सुधार गर्छ, एसिडिटी घटाउँछ र रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ भन्ने कम्पनीहरूको दाबी छ ।
सामान्य पानी र कालो पानीमा के फरक छ ?
आहारविद् डा रुथ जयशीला भन्छिन्, ‘हामीले सामान्यतया प्रयोग गर्ने खानेपानीमा केही खनिजहरू तुलनात्मक रूपमा थोरै मात्रामा पाइन्छ । यी खनिजहरू हाम्रो शरीरका लागि आवश्यक हुन्छन् । कतिपय अवस्थामा यी खनिज लवणको कमीले मानिस बिरामी पनि हुन सक्छ ।’
उनले भनिन्, ‘आरओ फिल्टरको पानीमा पीएच लेभल कम हुन्छ, अर्कातिर एसिडिटी बढी हुन्छ, त्यसैले कहिलेकाहीँ शरीरमा आरओको पानीको समस्या हुन्छ । नतिजा कहिलेकाहीं हामीले भिटामिन र सप्लिमेन्ट छुट्टाछुट्टै लिनुपर्ने हुन्छ । त्यस्ता मानिसहरूलाई कालो पानीले केही हदसम्म मद्दत गर्छ । तर हामीले यो पनि याद गर्नुपर्दछ कि यी चीजहरू भन्दा प्राकृतिक विकल्पहरू सधैं प्रभावकारी हुन्छन् ।’
तरल रूपमा खाना वस्तु को अम्लीय (अम्लता) र क्षारीय (क्षारीय) सामग्री पिएचले मापन गरिन्छ। यो शून्य देखि १४ अंक को मापनमा मापन गरिन्छ। यदि पानीको पिएच लेभल १ छ भने त्यो बढी अम्लीय भएको मानिनेछ, अर्कोतर्फ पिएच लेभल १३ छ भने त्यसमा क्षारीय तत्वको मात्रा बढी छ भनिन्छ ।
सामान्यतया, हामीले पिउने पानीको पीएच स्तर ६ र ७ को बीचमा हुन्छ । तर क्षारीय पानीको पीएच स्तर ७ भन्दा बढी हुन्छ । यसको मतलब कालो पानी सामान्य पिउने पानी भन्दा धेरै क्षारीय हुन्छ ।
डा. रुथ जयशीला भन्छिन्, ‘यद्यपि, क्षारीय पानी स्वास्थ्यका लागि बढी फाइदाजनक छ भनेर भन्न सकिन्न किनभने यसको पीएच लेभल बढी हुन्छ । यो पानीमा पाइने खनिजमा भर पर्छ । साथै यो कुरा पनि महत्त्वपूर्ण छ। यी खनिजहरू शरीरको विभिन्न भागहरूमा कसरी पुग्छन् ।
कालो पानीले कसलाई मद्दत गर्छ ?
अन्वेषकहरू भन्छन् कि क्षारीय पानीले केहि प्रकारका स्वास्थ्य समस्या भएका मानिसहरूलाई मद्दत गर्दछ । उदाहरणका लागि, पेप्सिन नामक इन्जाइमको कारण पेटमा एसिडिटी महसुस हुन्छ ।
अमेरिकन नेसनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनको अनुसन्धानका अनुसार यदि क्षारीय खनिज पानीको पीएच ८.८ छ भने यसले यो इन्जाइमको प्रभावलाई कम गर्न सक्छ ।
त्यसैगरी, जापानको ओसाका युनिभर्सिटीको ग्रेजुएट स्कूल अफ मेडिसिनका विज्ञहरूले गरेको सन् २०१८ को अनुसन्धानमा क्षारीय इलेक्ट्रोलाइज्ड पानीले पाचन सुधार गर्न र कब्जियतबाट छुटकारा पाउन मद्दत गर्छ भन्ने कुरा पत्ता लागेको थियो ।
अमेरिकाको थोमस जेफर्सन युनिभर्सिटीका विज्ञहरूका अनुसार उच्च पिएच लेभल भएको क्षारीय पानी पिउनाले सामान्य पानी पिउनुभन्दा रक्तसञ्चारमा सुधार हुन्छ ।
चिकित्सा समाचार वेबसाइट ‘द हेल्थलाइन’ले माथि उल्लेख गरिएका तीनवटा अनुसन्धान परियोजनाको स्केल निकै सीमित रहेको र त्यस्ता दाबीहरूको पुष्टि गर्न व्यापक अनुसन्धान आवश्यक रहेको बताएको छ ।
यसको साइड इफेक्ट हुन्छ ?
कालो पानीले सबै ठिक हुन्छ भन्ने होइन । लामो समयसम्म कालो पानी प्रयोग गर्दा केही साइड इफेक्ट हुनसक्ने केही अनुसन्धानले पनि संकेत गरेको छ । फिनल्याण्डको युनिभर्सिटी अफ टुर्कुका प्रोफेसर मारिना मार्नले गरेको अनुसन्धानले कालो पानीको अत्याधिक प्रयोगले बान्ता हुने र शरीरभित्रको तरल पदार्थको पीएच स्तरमा परिवर्तन हुनसक्ने बताएको छ ।
डाइटिशियन नीता दिलीपले पनि खनिजको अत्याधिक प्रयोग स्वास्थ्यका लागि राम्रो नहुने बताउँछिन् । उनले भने, ‘स्वास्थ्यका लागि मिनरल्स राम्रो मानिन्छ तर मिनरल्सको अत्याधिक प्रयोगले शरीरका लागि विषाक्त बन्न सक्छ । अर्कोतर्फ, खनिजको कमीले पनि रोग निम्त्याउन सक्छ ।’
‘क्याल्सियमको अत्याधिक सेवनले हाइपरक्याल्सियम निम्त्याउन सक्छ । त्यसैगरी, अधिक आइरनले हेमोक्रोमेटोसिस निम्त्याउन सक्छ । त्यसैले हामीले आवश्यक मात्रामा कुनै पनि खनिज लिनुपर्छ। ओभरडोज घातक हुन सक्छ ।’ नीता दिलीप भन्छिन्, ‘सेलिब्रेटीहरूले यसको प्रयोग गरिरहेका छन् भन्ने कुरा सत्य हो । यद्यपि उनीहरूले आवश्यक सावधानीहरू पनि अपनाउँछन् । उनीहरूसँग व्यक्तिगत स्वास्थ्य विशेषज्ञ र आहारविज्ञहरूको टोली छ । कसैले कालो पानी प्रयोग गरिरहेको कारणले, हामी त्यही काम गर्न थाल्यौं, त्यो आवश्यक छैन । प्रत्येक व्यक्तिको शरीर फरक हुन्छ। हामीले हरेक पक्षको ख्याल गर्नुपर्छ ।’
यसको मूल्य कति ?
नेपाल –भारतमा कालो पानी बेच्ने धेरै ब्रान्डहरू छन् । इभोकस ती मध्ये एक हो । मलाइका अरोराको हातमा देखिएको बोतल यही ब्राण्डको हो । यसको छ बोतल प्याक ६०० भारुमा किन्न सकिन्छ । प्रत्येक बोतलमा आधा लिटर पानी हुन्छ ।
गुजरातबाट व्यापार गर्ने इभोकस भन्छन् कि यसको हरियो बोतलमा ३२ मिलिग्राम क्याल्सियम, २१ मिलिग्राम म्याग्नेसियम र ८ मिलिग्राम सोडियम हुन्छ । ‘वैद्य ऋषि’ कालो पानी बिक्री गर्ने अर्को कम्पनी हो, जसको ६ बोतल (५०० एमएल)को सेट ५९४ रुपैयाँमा उपलब्ध छ । अर्थात् आधा लिटर कालो पानीको बोतल बजारमा करिब १०० रुपैयाँ पर्छ ।
हामी पनि प्रयोग गर्न सक्छौं ?
कालो पानीको सन्तुलित प्रयोग खतरनाक नहुने विज्ञहरू बताउँछन् । तर कालो पानीमा पाइने मिनरल्सलाई पचाउन हाम्रो शरीर कत्तिको सक्षम छ भन्ने सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा उनको भनाइ छ । नीता दिलीप बताउँछिन्, ‘यदि तपाईंको शरीरले कालो पानीमा पाइने मिनरल्सलाई पचाउन सक्दैन भने त्यसको प्रयोग गर्नुको कुनै अर्थ छैन । किनभने हरियो रंग मानिसको शरीरमा फरक हुन्छ ।’
यदि तपाईं आफ्नो शरीरलाई खनिजहरू दिन चाहनुहुन्छ भने, प्राकृतिक विधिहरू प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छ भन्ने उनको सुझाव छ । उनले भने, ‘उदाहरणका लागि, अंकुरित अन्न, ताजा फलफूल र तरकारीहरू खानुहोस् । यसमा पाइने इन्जाइमहरू राम्रो हुन्छन् । शरीरले तिनीहरूलाई सजिलै स्वीकार गर्न सक्छ । के तपाईंले कहिल्यै आफ्ना पुर्खाहरूलाई कालो पानी जस्तो प्रयोग गरेको देख्नुभएको छ । तिनीहरूले हामीसँग तुलना गर्दा म अझ स्वस्थ थिएँ । यदि तपाईंले यो बुझ्नुभयो भने, तपाईंले सबै कुरा प्रकृति हो भनेर विश्वास गर्नुहुनेछ ।’
डा रुथ जयशीला भन्छिन्, ‘कालो पानीका धेरै प्राकृतिक विकल्पहरू छन् । कागती पानी, हरियो चिया, तुलसीको बीउको पानी, नरिवलको पानी आदि यी सबै प्राकृतिक विकल्प हुन् । यदि तपाईंले काक्रा र अन्य फलफूललाई पानीमा राखेर रातभरि राख्नुहुन्छ यसलाई बिहान उपभोग गर्नुभयो भने, तपाईंले तपाईंलाई आवश्यक सबै खनिजहरू प्राप्त गर्नुहुनेछ ।’ (बिबिसी हिन्दीबाट)
प्रतिक्रिया