कोरोना कहरमा पर्यटनको चिन्ता

अघिल्लो वर्ष विश्वव्यापी फैलिएको कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) को प्रभावका बाबजुद जेनतेन व्यवसायसम्म जोगाएर बसेका पोखराका पर्यटन व्यवसायी पुनः दोस्रो लहरको महामारीबाट भने मर्माहत भएका छन् । कोरोना भाइरसको दोस्रो लहर बस्ती बस्तीसम्मै फैलिन थालेसँगै यहाँका व्यवसायी व्यवसाय डुब्ने चिन्तामा परेका हुन् । पोखराको पर्यटनमा सम्भावना देखेर नै लगानी गर्न हौसिएका व्यवसायी अहिले के गरौँ कसो गरौँको अवस्थामा पुगेका छन् । ढपक्क हिउँले ढाकिएको चाँदीजस्तै टलक्क टल्कने माछापुच्छ्र«े, अन्नपूर्ण लगायतका हिमाल र यहाँको सुन्दर सहरमा विदेशी पर्यटकलाई सेवा दिएर लोभ्याउने व्यवसायी यतिखेर कोरोना कहरको पिरालोमा परेका छन् । स्वदेशी र विदेशी पर्यटकहरू ओइरिएर रमाइलो गर्ने गरेको पोखरा अहिले सुनसान छ । लाग्छ यहाँको यो सुन्दरता पनि अहिले त फिक्का जस्तै बनेको छ । फेवा, वेगनासलगायत वरपरका तालतलैयामा टलपलाइरहेको पानीले अहिले पर्यटकको स्वागत गर्न पाएको छैन । यो समयमा भरिभराउ हुने यहाँका होटल सुनसान छ भने संसारका पर्यटकको मन लोभ्याउने यहाँका प्राकृतिक छटाले आफ्नो सुन्दर स्वरूप कसैलाई देखाउन पाएका छैनन् ।

गतवर्ष एकपछि अर्को याम हुँदै पोखराको पर्यटनका सबै यामहरू कोरोनाकै कारण सुनसान बने । यस वर्ष भने यहाँका पर्यटन व्यवसायीलाई जनवरीदेखि सुरु हुने पर्यटनको याममा केही न केही पर्यटक आउने आशा थियो । त्यही आशा एवं विश्वासका साथ यहाँका पर्यटन सम्बद्ध संघ संस्थाहरूको आयोजना एवं नेपाल पर्यटन बोर्ड गण्डकी प्रदेश कार्यालयको प्रवद्र्धनमा विभिन्न प्रवद्र्धनात्मक कार्यक्रमसमेत सम्पन्न भए । विस्तारै पर्यटनलाई पूर्ववत् अवस्थामा फर्काउने आशा बढीरहेका अवस्थामा एकाएक फैलिएको दोस्रो लहरको कोरोना कहरले आफूहरूलाई थप चिन्तित बनाएको पोखरा पर्यटन परिषद्का अध्यक्ष गोपीबहादुर भट्टराईले बताए ।

‘दोस्रो लहरसँगै अब व्यवसायलाई कसरी बचाउने भन्ने गम्भीर चिन्ता छ,’ उनले भने, ‘बैंक तथा वित्तीय संस्थासँग लिएको ऋण कसरी तिर्ने भन्ने समस्याले व्यवसायीलाई अहोरात्र ग्रसित बनाएको छ ।’ सरकारले अब ल्याउने बजेटमा व्यवसायलाई बचाउने केही न केही उपाय समेट्नुपर्नेमा जोड दिँदै उनले बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट लिइएको ऋण तत्काल तिर्नसक्ने अवस्था नभएका कारण ऋणको म्याद अवधि न्यूनतम दुई वर्ष थप्नुपर्ने बताए । व्यवसायलाई बचाउनु नै अहिलेको आवश्यकता भएका कारण बैंक तथा वित्तीय संस्थामा लिइने ऋणको व्याजदर पाँच प्रतिशत बनाउनेतर्फ नेपाल राष्ट्र बैंकले पहलकदमी गर्नुपर्ने उनले बताए ।

व्यवसाय रक्षाका लागि अघिल्लो वर्ष मौद्रिक नीतिमार्फत सम्बोधन गर्न खोजिए पनि त्यसको प्रभावकारी कार्यान्वयन हुन नसकेको र प्रदेश सरकारले राखेको व्यवसाय जीवन रक्षा कोषको पनि प्रभावकारी कार्यान्वयन हुनुपर्ने उनले बताए । उनका अनुसार व्यवसायको रक्षाका लागि राज्यबाट दिइने सेवा सुविधा साना तथा मझौला सबै किसिमका व्यवसायीले पाउनुपर्नेछ ।

व्यवसायीहरूले पर्यटन व्यवसायलाई संकटग्रस्त क्षेत्र घोषणा गर्न माग गरेका छन् । ट्रेकिङ एजेन्सिज् एसोसिएसन अफ नेपाल (टान) पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय संघका प्रथम उपाध्यक्ष एवं होटेल एसिया, लेकसाइडका सञ्चालक धर्मराज पन्थीले संकटग्रस्त पर्यटन क्षेत्रलाई जोगाउने गरी सरकारले नीति तथा कार्यक्रम एवं बजेट ल्याउनुपर्ने बताए । पर्यटन क्षेत्र अझै पनि राज्यको प्राथमिकतामा पर्न नसकेको र सर्वसाधारणसँग प्रत्यक्ष सम्पर्कमा रहने पर्यटन व्यवसायीलाई हालसम्म पनि कोरोनाको भ्याक्सिन नदिइएकोमा उनले गुनासो गरे ।

‘स्वास्थ्य सुरक्षा सजगताका लागि पर्यटन व्यवसायीलाई स्वास्थ्य, सुरक्षा, सञ्चार जस्तै क्षेत्रका व्यक्तिलाई झैँ प्राथमिकताका साथ भ्याक्सिन लगाउनुपर्ने भए पनि त्यो अझै हुन सकेको छैन,’ उनले भने । व्यवसायीका अुनसार हाल पोखरामा सात सय पर्यटकीय होटेलसहित पर्यटकीय क्षेत्रमा खर्बौंको लगानी रहेको छ । कोरोना कहरका कारण व्यवसाय बन्द हुँदा यहाँको पर्यटनले दैनिक करोडभन्दा बढी घाटा भोगिरहेको छ ।
अघिल्ला वर्षहरूमा नियमित मात्र नभएर अघिल्लो वर्ष नेपाल भ्रमण वर्ष, गण्डकी प्रदेश भ्रमण वर्ष आदिका नाममा यहाँका पर्यटन व्यवसायीले अधिकतम पर्यटक भित्र्याउने लक्ष्यका साथ ठूलै लगानीमा पूर्वाधारहरू निर्माण गरेका थिए । पोखराको पर्यटकीय आकर्षणलाई दृष्टिगत गरी गण्डकी प्रदेश सरकारले संघीय सरकारसँग पर्यटनको राजधानी घोषणा गर्न माग गरिसकेको छ ।

तथ्यांकअनुसार पोखराका होटेल तथा रिसोर्टमा सात सय व्यवसायी आवद्ध छन् । यस व्यवसायमा पर्यटन व्यवसायीको आफ्नो लगानी ५० अर्ब छ भने बैंकको लगानी ७५ अर्ब छ । यस व्यवसायबाट १२ हजार २ सय ९८ जनाले रोजगारी पाएका छन् । त्यस्तै रेस्टुरेन्ट तथा बारतर्फ सय जना व्यवसायी आवद्ध छन् । यसमा एक अर्ब व्यवसायीको आफ्नै लगानी छ भने तीन अर्ब बंैकको लगानी छ । ट्रेकिङ एजेन्सिजतर्फ १ सय ५९ व्यवसायी आवद्ध भएका छन् जस मध्ये ३२ करोड रुपैयाँ व्यवसायीको आफ्नै लगानी छ भने ४२ करोड ९७ लाख ६० हजार बैंकको लगानी छ । यसबाट १ हजार २ सय ७२ जनाले रोजगारी पाएका छन् । ट्राभल्स एजेन्सिजतर्फ १ सय ८१ जना व्यवसायी आवद्ध भएकोमा उनीहरूको आफ्नै लगानी ७९ करोड ७५ लाख ५० हजार रुपैयाँ छ भने १८ करोड ६० लाख ९५ हजार बैंकको लगानी छ । पोखरामा पर्यटन सम्बद्ध प्याराग्लाइडिङ तथा अल्ट्रालाइट, ट्रेकिङ इक्युपमेन्ट सप, इम्ब्रोडयरी एन्ड गार्मेन्ट सप, पर्यटक यातायात व्यवसायी, गाउँ पर्यटन, पर्वतारोहण आदिमा व्यवसायीको करौडौँ रुपैयाँ लगानी छ भने बैंकको लगानी पनि त्यत्तिकै रहेको छ । पोखरामा सबै किसिमका पर्यटनसम्बद्ध व्यवसायमा झण्डै २१ हजार जनशक्तिले रोजगारी पाएका छन् । कोरोना कहरका कारण व्यवसाय नै बन्द हुँदा यस क्षेत्रमा खटिने जनशक्तिलाई कसरी जोगाउने भन्ने चिन्ता थपिएको पोखरा पर्यटन परिषद्का अध्यक्ष भट्टराईले बताए ।

पोखरामा आन्तरिक पर्यटकका साथै चिनियाँ र युरोपेली मुलुकबाट विदेशी पर्यटक ठूलै संख्यामा आउने गर्दथे । नेपालमा समय समयमा पर्यटन क्षेत्रले विभिन्न व्यवधान झेल्ने गरेको भए पनि यसपटक भने कोरोना कहरले लामै समय समस्या भोग्नुपरेको गाउँ पर्यटन प्रवद्र्धन मञ्च (भिटोफ) गण्डकी प्रदेशका अध्यक्ष नवराज अधिकारीले बताए । ०७२ सालको विनाशकारी भूकम्पसहित त्यसयता भएका नाकाबन्दी, टर्किस् एयरको जहाज दुर्घटना, अन्नपूर्ण क्षेत्रको हुदहुद आँधी, डेंगु, बर्डफ्लू, बाढीपहिरोजस्ता धेरै घटनाक्रमले यहाँको पर्यटन क्षेत्र प्रभावित भए पनि यति लामो समयसम्म पर्यटन क्षेत्र ठप्प बनेको भने पहिलोपटक भएको व्यवसायी बताउँछन् ।

कोरोना कहरको यस समयमा राज्यका नागरिकको जीवन रक्षा राज्यको पहिलो प्राथमिकतामा पर्नुपर्ने पोखरा पर्यटन परिषद्का पूर्व अध्यक्ष एवं नेपाल पर्यटन व्यवसायी संघ (निट) गण्डकी प्रदेशका अध्यक्ष सोम थापा बताउँछन् । गम्भीर संकटमा परेका पर्यटनजन्य व्यवसायलाई धान्नका लागि राज्यको तत्काल ध्यान पुग्नुपर्ने उनको सुझाव छ । कोरोनाको दोस्रो लहर झन् डरलाग्दो किसिमले आएकोले महामारीसँग बच्नका लागि सचेतता अपनाउनुको विकल्प नभएको उनले बताए । यसको मारमा खासगरी पोखराको पर्यटन क्षेत्र बढी नै मर्कामा परेको उनले गुनासो गरे । उनले भने, ‘गतवर्षको चैत महिनाबाट देशमा लगभग बन्दाबन्दीकै अवस्था जारी नै छ । बीचमा केही खुलेजस्तो भए पनि केही महिनापछि फेरि अहिलेको दोस्रो लहरले यहाँको व्यवसायमाथि नै धाबा बोलेको देखिन्छ । यस्तो अवस्थामा केही पनि गर्न नसक्ने जस्तो अवस्थामा बसेका छौँ, त्यसैले हामीलाई राज्यको साथ र सहयोग चाहिन्छ ।’

पोखरामा पछिल्ला वर्षमा सन् २०१८ मा ११ लाख ७३ हजार विदेशी पर्यटक आएका थिए भने सन् २०१९ मा ११ लाख ९७ हजार विदेशी पर्यटक नेपाल भित्रिएका थिए । नेपाल आउने पर्यटकमध्ये पोखरा क्षेत्रमा करिब ४० प्रतिशत आउने गरेका छन् । दृश्यावलोकनका साथै पोखरा र आसपासमा सञ्चालन हुँदै आएका प्यारग्लाइडिङ, बन्जी जम्प, जिपलाइन लगायतमा कोरोना कहरले प्रत्यक्ष प्रभाव पारेको छ । यसका साथै पोखरा हुँदै जाने अन्नपूर्ण, मर्दीजस्ता चर्चित पदमार्ग र आसपासमा सञ्चालित घरवास आदि कोरोना कहरको दोस्रो लहरले प्रत्यक्ष प्रभावित भइरहेको व्यवसायी बताउँछन् ।

नेपाल भ्रमण वर्ष सन् २०२० मा नेपालमा कम्तीमा २० लाख पर्यटक भित्र्याउने गरी नेपाल सरकारले घोषणा ग¥यो र तयारी थाल्यो । त्यस कार्यक्रमलाई लक्ष्य गरेर पोखराका पर्यटन व्यवसायीहरूले पनि अर्बौं रुपैयाँ लगानी गरे तर त्यो लगानी सबै खेर गएको छ भन्दा हुन्छ । सोही वर्षका लागि लक्ष्य गरेर निर्माण भएका भौतिक संरचनादेखि अन्य पूर्वाधारहरूका लागि लिएको बैंकको व्याज तिर्न नसक्ने अवस्थामा नै पर्यटक पुगेको उनीहरूको गुनासो छ ।