भिरमाहुरीको महबाटै जीविकोपार्जन

कैलाली । सुनसरी झुम्काका नीरज रावत १० वर्षदेखि मह काढ्ने र बेच्ने काम गर्दै आएका छन् । उनको ६ जना परिवारको आम्दानी त्यही मह नै बनेको छ । उनी मह बेचेरै वार्षिक तीनदेखि चार लाखसम्मको आम्दानी गर्छन् । ‘बुबाआमा अशक्त भइसकेका छन् । काम गर्ने अवस्थामा छैनन् । छोराछोरी विद्यालय जान्छन् । पत्नीलाई घरको काम ठिक्क हुन्छ’, उनले भने, ‘हामी बर्सेनि यसैगरी मह निकाल्ने र बिक्री गर्दै गाउँगाउँ पुग्ने गरेका छौँ । अरू आम्दानीको कुनै बाटो हामीसँग छैन ।’  कैलालीको जोशीपुर, लम्की, भजनी, बर्दियाको राजापुरलगायत क्षेत्रमा भिरमाहुरीको मह काढ्दै नीरज टीकापुर पुगेका हुन् । उनी मात्र नभई उनको समूहमा १२ छन् । उनीहरूले साँझ बिहान मह काढ्ने र दिउँसो त्यही मह बिक्रीका लागि गाउँगाउँ डुल्ने गरेका छन् । भिरमाहुरीले ठूला रुखमा, अग्लो र अप्ठ्यारो ठाउँमा घार बनाउने भएका कारण मह निकाल्न ज्यानको बाजी नै लगाउनुपर्ने रावतले बताए । उनले कोरोना महामारीका कारण यस वर्ष विगतजस्तो मह निकाल्ने काम गर्न नसकेको बताउँदै मह निकाल्न ढिलो हुँदा सोचेजस्तो आम्दानी नभएको बताए ।

‘हाम्रो व्यवसाय नै यही मह काढ्ने हो । हामी असोजदेखि चैतसम्म मह काढ्दै, बेच्दै आएका छौँ’, उनले भने, ‘यहीँबाट हामीले घर व्यवहार चलाएका छौँ । ज्यान जोखिममा राखेर मह काढ्ने गरेका छौँ ।” एउटा घारबाट दुईदेखि १० केजीसम्म मह उत्पादन हुने गरेको नीरज बताउँछन् । उनले सम्बन्धित क्षेत्रसँग समन्वय गरी अधियाँमा मह काढ्ने गरेको बताउँदै त्यसबाट राम्रो आम्दानी हुने गरेका बताए । ‘हामी माहुरीको शुद्ध मह उत्पादन गरी गाउँगाउँमा गएर बिक्री गर्ने गरेका छौँ’, उनले भने, ‘प्रतिकेजी सात सयदेखि नौ सय रुपैयाँ सम्ममा बिक्री गर्दै आएका छौँ ।’
यही पेसामा रहेका जगदीश जयसवालको परिवारमा १० सदस्य छन् । उनको आम्दानीको स्रोत त्यही मह नै हो । वर्षको करिब ६ महिना मह निकाल्न दौडाहामा निस्कने उनी यही मह बिक्री गरेर कमाएको पैसाले छोराछोरीको पढाइलेखाइसँगै घर खर्च पनि चलेको बताउँछन् । ‘कामका लागि जति दौडधुप गरे पनि काम पाइँदैन र आफूसँग अरू सीप पनि छैन’, उनले भने, ‘जेजति सिकियो, भिर, रुख तथा अन्य कठिन ठाउँमा गएर मह निकाल्न सिकियो । त्यही सीप लिएर देश दौडाहामा निस्कने गरेका छौँ ।’

दुईदेखि तीन हजारभन्दा बढी घार मह निकाल्ने तयारी रहेको उनले बताए । ‘मह निकाल्न अझै धेरै बाँकी छ । तर, चिसो बढेका कारण माहुरीले घर छाड्दै जाँदा उत्पादनमा कमी देखिएको छ,’ उनले भने, ‘अब हामी यो क्षेत्र छाडेर भित्री मधेसतिर जान्छौँ । पुनः माघको अन्तिमसम्म मह निकाल्न फेरि आउँछौँ ।’